 |
 |
2173- Bir şeyi kiraya veren veya kiralayan kimsenin akıllı ve baliğ olması, kendi isteğiyle kira işlemlerini yapması ve mallarında tasarruf etme hakkına sahip olması gerekir. Dolayısıyla, kendi malını faydasız ve boş işlerde harcayan sefih insanın, eğer şer'i hakim tarafından kendi malları üzerindeki tasarruf hakkını kullanması yasaklanırsa, bir şeyi kiralaması veya kiraya vermesi sahih değildir.
2174- İnsan, bir başkası tarafından vekil olarak onun malını kiraya verebilir.
2175- Bir kimse, veli veya yetkilisi olduğu çocuğun malını kiraya verir veya çocuğun kendisini bir başkasına ecîr ederse, sakıncası olmaz. Ancak, anlaşmada çocuğun bulûğa ermesinden sonraki bir müddeti de ecîr olarak kararlaştırmışlarsa, çocuk bulûğa erdikten sonra icarenin (kiranın) kalan bölümünü bozabilir. Fakat anlaşma sırasında bulûğdan sonraki zamanın kira süresine dâhil edilmediği durumunda çocuğun maslahatına aykırı davranma söz konusu olmuş olurduysa, çocuk baliğ olduktan sonra kira akdini bozamaz.
2176- Velisi olmayan küçük bir çocuk, müçtehidin izni olmaksızın ecîr tutulamaz. Fakat müçtehide ulaşma imkânı olmadığı takdirde, eğer ecîr olmak baliğ olmayan çocuğun maslahatına uygun olur ve hatta farz ihtiyat gereği ecîr olmaması onun zararına olursa, herhangi adil bir müminin izni alınarak çocuk ecîr tutulabilir.
2177- Kira akdinin Arapça okunması gerekmez. Mülk sahibinin herhangi bir dille, "Bu malı sana kiraya verdim." demesi, kiralayan kimsenin de kabul etmesi yeterlidir. Hatta hiç konuşmadan bile mal sahibi, malını kiraya vermek kastıyla başka kimsenin yetkisine bırakır ve o da kiralamak kastıyla onu teslim alırsa, kira sahih olur.
2178- Eğer insan, kira akdi okumadan bir işi yapmak üzere başkasına ecîr olmak isterse, karşı tarafın rızasıyla işe başladığı taktirde kira sahihtir.
2179- Konuşamayan kimse, mülkü kiraladığını veya kiraya verdiğini işaretle anlatırsa, kira sahihtir.
2180- Ev, dükkan veya oda gibi bir yeri kiraya veren kimse, onlardan sadece kiracının kendisinin istifade etmesini şart koşarsa, kiracı onları başkasına kiraya vere-mez. Fakat böyle bir şart koşmazsa, kiracı orayı başkasına kiraya verebilir. Eğer kiracı orayı ücret olarak kiraladığından daha fazlasına kiraya vermek isterse, onda tamir ve badana gibi bir iş yapmış olması veya kendisinin mülk sahibine kira ücreti olarak verdiği cinsin dışında başka bir mal karşılığı kiraya vermesi gerekir. Örneğin, eğer kendisi para ile kiralamışsa, buğday veya başka bir şey karşılığı kiraya vermelidir.
2181- Eğer ecîr sadece kendisini ecîr tutan kimseye ça-lışacağını şart koşarsa, başkasına kiraya verilemez. Şart koşmadığı takdirde, eğer kiralayan ücret olarak kendi kiraladığı cinsin aynısıyla kiraya verirse, verdiğinden fazlasını alamaz. Ama başka bir şey karşılığında kiraya verirse, fazla alabilir.
2182- Ev, dükkan, oda ve ecîr olan kimseden başka bir şey, örneğin bir arsa kiralanır ve mal sahibi de sadece kira-layanın yararlanmasını şart koşmazsa, kiralanan miktardan fazlasına bile kiraya vermenin sakıncası yoktur.
2183- İnsan, yıllığını örneğin bir milyon liraya kiraladığı ev veya bir dükkanı altı ay kullandıktan sonra, geri kalan diğer altı ayını bir milyon lira karşılığında kiraya verebilir. Ancak, kiraladığından daha fazlasıyla örneğin, bir buçuk milyona kiraya vermek isterse, onda tamir gibi herhangi bir iş yapmış olmalı veya kendisinin ücret olarak verdiği şeyden başka bir cins karşılığında kiraya vermelidir.
2184- Kiraya verilen malın birkaç şartı vardır:
1) Muayyen olmalıdır. Dolayısıyla, "Evlerimden birini kiraya verdim." demekle kira doğru olmaz.
2) Kiracı onu görmeli ya da kiraya veren onun özelliklerini tamamen belli olacak şekilde kiracıya söylemelidir.
3) Teslim edilebilir olmalıdır. Buna göre, kaçmış bir atı kiraya vermek sahih değildir.
4) Kullanıldığında yok olup, ortadan kalkan şeylerden olmamalıdır. O hâlde ekmek, meyve ve diğer yiyecekleri kiraya vermek doğru değildir.
5) Malın kirasından amaçlanan menfaat elde edilebilir olmalıdır. Dolayısıyla ziraat için kiraya verilen bir tarlaya ırmak suyu ulaşmaz, yağmur suyu da yeterli olmazsa, kira sahih olmaz.
6) Kiraya verdiği şey, kendi malı olmalıdır. Eğer başka birinin malını kiraya veriyorsa, ancak sahibinin razı olmasıyla sahih olur.
2185- Meyvesinden yararlanılmak üzere meyve ağacını kiraya vermenin sakıncası yoktur.
2186- Kadın, sütünden yararlanılması için ecîr olabilir; kocasından da izin alması gerekmez. Fakat başka çocuğa süt vermek neticesinde kocasının farz olan haklarını zâyi edecek olursa, ecîr olmak için kocasından izin almalıdır.
2187- Malı kiraya vererek elde dilmesi amaçlanan men-faatin bu dört şarta sahip olması gerekir:
1) Helâl amaçlı olmalıdır. Dolayısıyla içki satılması veya depolanması için dükkanı, içki taşınması için de taşıtı kiraya vermek batıldır.
2) Amaçlanan menfaat karşılığı verilen para halkın nazarında boşa gitmiş sayılmamalıdır.
3) Kiraya verilen malın istifade edilebilir birkaç menfaati olursa, elde dilmesi amaçlanan menfaat taraflarca belirtilmelidir. Örneğin, hem binilen, hem de yük taşıyan bir hayvan kiraya verilirse, kiralama zamanında hangisinin veya [tüm menfaatleriyle kiraya verildiği takdirde] menfaatlerin tümünün kiralayana ait olduğu belirtilmelidir.
4) Yararlanma süresi tayin edilmelidir. Ama eğer süre tayin edilmez fakat yapılacak iş belirtilirse, örneğin belli bir elbise terziye verilerek özel bir şekilde dikilmesi şart koşulur o da kabul ederse, yeterlidir.
2188- Başlangıç tarihi belirtilmeyen kiranın başlangıcı, kira akdinin okunmasından hemen sonradır.
2189- Bir ev, örneğin bir yıllığına kiraya verilir ve kiranın başlangıç tarihi de akit meclisinden bir ay sonrasına kararlaştırılırsa, kira sözleşmesi yapıldığı anda ev başkasının kirasında olsa bile, kira sahihtir.
2190- Ev sahibi kiranın müddetini belirtmez, sadece; "Eve yerleştiğin andan itibaren kirası her ay bir milyon liradır." derse, kira sahih değildir.
2191- Ev sahibi kiracıya, "Evi sana bir aylığına bir mil-yon lira karşılığında kiraya verdim." ve daha sonra, "Diğer aylar için de aynı fiyat geçerlidir." derse, sadece birinci ayın kirası sahihtir. [Diğer aylara nispet süre belirtilmediğinden dolayı kira batıldır.] Ama eğer müddetin başıyla sonunu belirtmeksizin, "Aylığını bir milyon liradan verdim." derse, birinci ayın bile kirası batıldır. [Çünkü müddet asla belirtilmemiştir.]
2192- Yabancıların ve ziyaretçilerin kaldığı ve ne kadar kalacakları belli olmayan bir evin her gecesine örneğin, yüz bin lira verilmesi kararlaştırılır ve ev sahibi razı olursa, evden yararlanmanın sakıncası yoktur. Ama kira müddetinin belirtilmemesi nedeniyle kira sahih değildir, dolayısıyla ev sahibi istediği zaman onları evden çıkarabilir.
2193- Kiracının kira karşılığı verdiği malın belirlenmesi gerekir. Örneğin tartıyla alışverişi yapılan buğdayın ölçüsü, sayılarak satılan yumurtanın da sayısı belirlenmelidir. Bunun gibi at, koyun veya benzeri bir şey kira karşılığı verilince, kiraya verenin onları görmesi veya kiralayanın kira karşılığı verdiği bu şeylerin bütün özelliklerini kiraya veren kimseye söylemesi gerekir.
2194- Arpa, buğday veya diğer bir mahsulün ekilmesi için kiraya verilen tarlanın kira bedeli aynı tarlanın mahsulünden tayin edilirse, kira sahih değildir.
2195- Kiraya verilen mal kiracıya teslim edilmedikçe, mal sahibi onun kirasını talep edemez. Yine bir işi yapmak üzere ecîr olan kimsenin de o işi yapmadan önce ücretini talep etme hakkı yoktur.
2196- Kiraya verilen mal teslim edildikten sonra kiracı onu teslim almasa veya teslim alsa da kira müddetinin sonuna kadar yararlanmasa bile, yine de kira bedelini vermesi gerekir.
2197- Belli bir günde bir işi yapmak üzere ecîr olan kimse, o amaçla belirlenen günde hazır olur ama ecîr tutan kimse o işi ona yaptırmazsa, yine de ücretini vermelidir. Meselâ, belirli bir günde elbise dikmesi üzere bir terziyi ecîr tutar, terzi de o günde elbiseyi dikmek için hazır bulunursa, ona dikilecek kumaşı vermese bile ücretini vermelidir. Hatta hazır olduktan sonra ister boş kalsın, isterse kendisine veya başkasına bir iş yapsın fark etmez.
2198- Kira müddeti bittikten sonra, kiranın batıl olduğu anlaşılırsa, kiracının normal sayılan miktarı kira karşılığı olarak mülk sahibine vermiş olması gerekir. Örneğin, yıllığı bir milyon liraya anlaşılan evin kira akdinin batıl olduğu anlaşılınca, eğer o evin yıllık kira bedeli normal olarak beş yüz bin lira ise, beş yüz bin ve eğer iki milyon ise, iki milyon lira verilmelidir. Kira müddetinden bir miktar zaman geçtikten sonra batıl olduğu anlaşılan kirada da hüküm aynen geçerlidir, yani o geçen müddetin kirası normal fiyat üzerinden ödenmelidir.
2199- Kiralandıktan sonra zayi olan malın korunmasında kiracı ihmalkârlık etmez ve onu aşırı derecede kul-lanmazsa, mal sahibine herhangi bir şey vermekle yükümlü değildir. Yine terziye verilen kumaşın zayi olmasında terzinin kusuru söz konusu olmazsa, bedelini mal sahibine ödemesi gerekmez.
2200- Sanatkâr olan bir kimse, aldığı şeyi zayi ederse, zâmindir; bedelini sahibine ödemelidir.
2201- Bir kasap, ücretsiz veya ücret karşılığı bir hayvanı [kesmek için ecîr olur ama onu] şer'i ölçülere uygun şekilde kesmezse, hayvanın bedelini sahibine ödemelidir.
2202- Ne kadar yük yükleyeceğini belirterek bir hayvanı kiralayan kimse, belirttiğinden fazlasını yükler ve hayvanın sakatlanmasına veya ölmesine sebep olursa, tazminat ödemelidir. Taşıyacağı yükün miktarını belirtmez ama normalden fazla yükler ve hayvanın telef olmasına veya sakatlanmasına sebep olursa, yine de hüküm aynen geçerlidir.
2203- Bir hayvan, kırılacak yükü taşımak için kiraya verilir, ürkmesi veya ayağının kayması sonucu yük kırılırsa, hayvan sahibi zâmin değildir. Ancak, sahibinin vurması veya benzeri bir iş yapması sonucu hayvan düşerek yükü kırarsa, zâmindir; [bedelini kiralayana vermesi gerekir.]
2204- [Sünnet etmek üzere ecîr tutulan kimse,] sünnet ettikten sonra çocuğa bir zarar verir veya çocuk ölürse, normalden fazla kestiği takdirde zâmindir, aksi hâlde zâ-min değildir.
2205- Bir doktor kendi eliyle hastaya ilaç verir veya hastaya hastalığı ile ilacını söyler, o da ilacı alıp kullanırsa, eğer doktor yanlış tedavide bulunur ve dolayısıyla hastaya herhangi bir zarar dokunur veya ölürse, zâmindir. Şayet, "Falan ilâç falan hastalık için iyidir." der ve hasta da o ilacı kullanmakla zarar görür veya ölürse, doktor zâmin değildir.
2206- Bir doktor hastanın kendisinden veya velisinden muvafakat name alarak hastaya herhangi bir zarar dokunduğunda sorumlu olmayacağını söyler, gereken ihtiyat ve dikkati de göstermesine rağmen hasta zarar görür veya ölürse, zâmin değildir.
2207- Mal sahibi ile kiracı karşılıklı rıza ile kira akdini bozabilirler. Bunun gibi kira akdini okurken, her ikisinin veya birisinin akdi bozma hakkına sahip olduğunu şart koşarlarsa, sözleşmeye uygun olarak kirayı bozabilirler.
2208- Aldatılarak zarar gördüğünü anlayan ve anlaşma anında bunu fark etmeyen kiracı veya mal sahibi, kirayı bozabilir. Fakat anlaşma yaparken, aldatılmış olsalar bile anlaşmayı bozma haklarının olmadığını şart koşarlarsa, anlaşmayı bozamazlar.
2209- Kiraya verilen mal, kiracıya teslim edilmeden önce gasp edilirse, kiracı anlaşmayı bozup mal sahibine verdiğini geri almakla gasp edenin elinde kaldığı süreyi normal fiyat üzerinden hesaplayıp kira parasını gasp edenden alarak anlaşmayı bozmamakta serbesttir. Örneğin, beş yüz bin lira verip bir aylığına kiraladığı hayvan on gün gasp edilir ve onun on günlük normal kirası yüz elli bin lira olursa, kiracı o miktar parayı gasp eden kimseden alabilir.
2210- Kiracının kiraladığı mal, ona teslim edildikten sonra başkası tarafından gasp edilirse, kiracı akdi bozamaz; ama onun normal kira parasını gasp edenden alabilir.
2211- Ev sahibi, kirada belirtilen süre bitmeden önce mülkü kiracıya veya başka birine satarsa, kira bozulmaz ve kiracı kira parasını satana vermelidir.
2212- Kiralanan bir mülk, kira müddeti başlamadan önce kullanılmaz hâle gelir veya şart koşulan menfaate elverişli olmayacak şekilde harap olursa, kira batıl olur, kiracının mülk sahibine verdiği para da geri döner. Hatta onun az bir miktarından bile yaralanma imkânı olursa, kiracı kirayı bozabilir.
2213- Kiralanan bir mülk, kira süresinden bir müddet geçtikten sonra kullanılmaz duruma düşer veya belirtilen menfaate artık elverişli olmazsa, kiranın kalan müddeti batıl olur. Hatta sınırlı olarak onun az bir miktarından yararlanma imkânı olsa bile, geri kalan müddetin kirasını bozabilir.
2214- Kiraya verilen iki odalı evin bir odası bozulunca, bakılır: Eğer ev sahibi onu hemen tamir eder ve elde edilmesi amaçlanan menfaate hiçbir zarar dokunmazsa, kira bozulmadığı gibi kiracı da kirayı bozamaz. Fakat yapılan tamiratın uzun sürmesi nedeniyle amaçlanan menfaatten bir süre yararlanmama söz konusu olursa, o miktara oranla kira batıl olur ve kiracı da sürenin geri kalan kısmını feshedebilir.
2215- Kiraya verenle kiracıdan birisi ölürse, kira batıl olmaz. Ancak kiralanan ev kiraya verenin kendi malı olmazsa, örneğin, bir başkasının; "Hayatta olduğu müddetçe yararlansın." diye vasiyet ettiği evi kiraya veren kimse, kira müddeti tamam olmadan önce ölürse, öldüğü günden itibaren kira batıl olur.
2216- İş sahibi, işçi bulması için bir ustayı vekil tutar, o da ücret olarak iş sahibinin verdiğinden daha az bir miktarı işçilere verirse, artan kısmı kendisine alması haramdır; onu iş sahibine iade etmesi gerekir. Ancak bir binayı yapmak için ecîr olan kimse, işi kendisinin yapmasıyla başkasına vermesi hususunda yetkili olduğunu şart koşar ve işi başkasına yaptırarak kendisi için aldığı paranın az bir miktarını ona verirse, artan miktarı alması helâldir.
2217- Eğer boyacı, örneğin bir kumaş parçasını mavi renge boyaması hususunda mal sahibine söz verir, fakat daha sonra başka bir renge boyarsa, [mal sahibinden herhangi] bir şey talep etme hakkı yoktur.
