بسم الله الرحمن الرحيم‏

  سه‏ر نامه‏ى نامه ناوى الله‏

بىٌ ناو توٌ ناته‏مامه والله‏

    «الحمد لله الذى انزل الفرقان على عبده ليكون للعالمين نذيراً و بشيراً والصلاة على آله الذين اذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهيراً».

    «رب اشرح لى صدرى و يسر لى امرى و احلل عقدة من لسانى يفقهوا قولى».

    حه‏مد و سپاس بوٌ ئه‏و كه‏سه‏ى كه فورقانى (قورئان) بوٌ دابه‏زيوه تا بوٌ جيهانيان ببيٌته ترسيٌنه‏ر و مژده‏هيٌنه‏ر، سلاٌو بوٌ ئه‏و كه‏سانه‏ى (ئالى پيٌغه‏مبه‏ر) كه خواى پاكانه له هه‏رچى پيسى‏يه دوورى خستوون و خاوينى كردوون.

 ئه‏ى په‏روه‏ردگار سنگم والاٌ بكه‏و بارى گرانى سه‏ر شانم سووك بكه‏و گريٌى زمانم بكه‏وه تا بتوانم ئه‏وه‏ى به زارم دا دىٌ به جوانى و ره‏وان بيگيٌرٍمه‏وه.

    پيٌشه‏كى‏

    ئه‏لف:

    ... كاروانى ويٌژه‏وان و شاعيرانى كورد له ديٌر زه‏مانه‏وه به‏رٍىٌ‏يه‏وه‏يه، هيٌشتان به مه‏نزلٌگا نه‏گه‏يشتوون.

    شاعيرانى گه‏له‏كه‏مان تايبه‏تمه‏ندييٌكيان هه‏يه كه له‏گه‏لٌ شاعيرانى دونيا جيايان ئه‏كاته‏وه، شاعيرانى ئيٌمه پيٌش ئه‏وه‏ى شاعير بن، زاناو عارف و خواپه‏رست بوون، چوٌن هه‏ر له منالٌى‏يه‏وه له حوجره‏ى مزگه‏وته‏كان په‏روه‏رده بوون، ماموٌستاكانيشيان پيٌش هه‏موو شتيٌك مه‏لاى ئايينى بوون، كتيٌبه‏كانيان پيٌش هه‏ر كتيٌبيٌك قورئان‏و حه‏ديس بووه، بناغه‏يه‏كى فيٌربوون كه له‏سه‏ر قورئان و له مالٌى خواوه ده‏ست پىٌ بكات، بيٌگومان زاناو عارف په‏روه‏رده ده‏كات.

    به‏م بوٌنه‏وه شاعيرانى قه‏ومى كورد بىٌ چه‏ند و چوٌن پايه‏ى ره‏چه‏لٌه‏كى ئيلهامى شيعره‏كانيان له ئايينه‏وه‏يه. شاهيدى ئه‏م وته‏يه ئه‏وه‏يه كه ديوانى هه‏ر شاعيريٌك ته‏ماشا بكه‏ى، سه‏ره‏تا به ستايشى خواو پيٌغه‏مبه‏ر ده‏ست پىٌ ئه‏كا. هه‏ندىٌ له‏و شاعيرانه‏ش هه‏نگاوى گه‏وره‏تريان ناوه، شيعريان به‏سه‏ر بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر دا وتووه كه شياوى باسه‏كه‏مانه. له شيعره‏كانياندا هه‏ستى پاك و سوٌزى به‏رزى مروٌثايه‏تى و ئيسلامى ده‏رئه‏كه‏وىٌ و په‏يوه‏ندى عشقى خوايى له‏گه‏لٌ هه‏ق‏و راسته‏قينه و به‏ستنه‏وه‏يان به جيهانى قودسى‏يه‏وه روونه. له شويٌنه‏وارى شاعيران و عارفانى مه‏زنى كورد روحى عيرفان و خروٌشى شه‏پوٌلٌى خوٌشه‏ويستى له‏گه‏لٌ په‏روه‏ردگارو نيٌراوه‏كه‏ى و بنه‏مالٌه‏كه‏ى به‏سه‏ر زارياندا هاتووه.

    شاعيرانى ميلله‏تى كورد، ته‏نيا ئيلهامى شيعريان سروشتى خه‏مليو و شاخى به‏رز و به‏فرين، دارو به‏ردى كوردستان نه‏بووه، به‏لٌكو بيرو باوه‏رٍ و ته‏قوا به ئه‏ندازه‏ى خوٌى له شيعره‏كانياندا خوٌى رازاندوٌته‏وه كه باشترين سه‏نه‏ده بوٌيان. ده‏يان شيعريان له‏باره‏ى سيفاتى هه‏قى ته‏عالا هوٌنيوه‏ته‏وه، هه‏روه‏ها له فه‏زل و سيفه‏ت‏و ئاكارى (خيرالبشر)، يانى دوايين پيٌغه‏مبه‏رى خوا زوٌر قه‏سيده‏يان هه‏يه و مه‏ولودنامه‏يان نووسيوه، چوٌن شاعيرانمان هه‏موويان له مه‏كته‏بى ئيسلام و قورئان ئيلهاميان وه‏رگرتووه، ئاشناييان له‏گه‏لٌ ته‏فسيره‏كانى قورئان نكوٌلٌى لىٌ ناكرىٌ.

    په‏روه‏ردگارى جيهانيان له سورٍه‏تى شورا ئايه‏تى [1]فه‏رمويه‏تى:

    (قُلْ لا أساَلُكُمْ عليه أجراً إلا المودة فى القربى‏) واته ئه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر بلٌىٌ من بوٌ راگه‏ياندنى ريساله‏ته‏كه‏م «رزگارى ئيٌوه له نه‏فامى» مزدو كرىٌ ده‏ستم ناوىٌ، به‏لٌكو ئه‏وه‏ى كه ئه‏مه‏وىٌ ته‏نيا خوٌش‏ويستنى بنه‏مالٌه‏كه‏مه. به سه‏دان فه‏رمووده‏مان هه‏يه كه مه‏زهه‏به‏كانى ئيسلام يه‏ك قسه‏ن له‏سه‏رى، گوايا (آل البيت) يان (اهل البيت) بنه‏مالٌه‏ى پيٌغمبه‏ره. له‏سه‏ر زمانى پيٌغه‏مبه‏ر هاتووه چوار نه‏فه‏ر له‏گه‏لٌ خوٌيدا له ژيٌر عه‏باكه‏ى داناوه‏و فه‏رمويه‏تى: «اللهُمَّ هؤلاء اهل بيتى، فَاذهب عنهُم الرجس و طهّرهم تطهيراً». (ام سلمه - ام‏المؤمنين) خيٌزانى پيٌغه‏مبه‏ر ئه‏لٌىٌ من به پيٌغه‏مبه‏رم وت (ئه‏ى من چى)، فه‏رموى (أنت بخير يا أم سلمه). دوو ئايه‏تى ديكه له قورئاندا به سه‏راحه‏ت هيما به ئه‏هل‏و به‏يتى پيٌغه‏مبه‏ر ئه‏كه‏ن، ئايه‏تى ته‏تهير «تطهير» و ئايه‏تى موباهله «مباهله». يه‏كه‏ميان ئايه‏تى [2]ى سورٍه‏تى ئه‏حزابه كه فه‏رمويه‏تى (انما يُريدُالله لِيُذهبَ عَنْكُم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً). دووه‏ميان ئايه‏تى [3] سورٍه‏تى ئالى عيمرانه كه فه‏رمويه‏تى (... فقل تعالوا ندع أبناءناو أبناءكم و نساءناو نساءكم و أنفسنا و انفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله على الكاذبين). له ئايه‏تى ئه‏وه‏لٌ مه‏به‏ست له ئه‏هل‏و به‏يت (حه‏زره‏تى عه‏لى و حه‏زره‏تى فاتيمه‏و حه‏سه‏ن و حوسه‏ين)ن، ته‏واوى ته‏فسيره‏كان له‏سه‏ر يه‏ك قسه‏ن، وه له‏ئايه‏تى دووه‏م: (أبناءنا) ئيمامى حه‏سه‏ن‏و ئيمامى حوسه‏ينه و (نساءنا) حه‏زره‏تى فاتيمه‏يه‏و (انفسنا) ئيمامى عه‏لى‏يه.

    راوى ئه‏لٌىٌ: له دواى ئه‏وه كه ئايه‏تى ته‏تهير دابه‏زى، پيٌغه‏مبه‏ر هه‏ر كاتىٌ ريٌگاى بكه‏وتايه مالٌى حه‏زره‏تى فاتيمه و ئيمامى عه‏لى، ئه‏يفه‏رموو: (السلام عليكم يا اهل البيت). بوٌيه بيٌخود شاعيرى ورياو ئاگاى كورد فه‏رمويه‏تى:

 ده‏خيلت‏بم نه‏رٍه‏نجيٌنى دلٌى ئه‏ولادى پيٌغه‏مبه‏ر

له دونياو قيامه‏ت خوٌت نه‏كه‏ى ريسوايى‏پيٌغه‏مبه‏ر

    بنه‏مالٌه‏يه‏ك كه قورئان به‏و چه‏شنه داكوٌكى له‏سه‏ر كردبىٌ و تا ئه‏و ئه‏ندازه‏يه خوٌشه‏ويستى پيٌغه‏مبه‏ر بن. هه‏قه كه شاعيرانى نه‏ته‏وه‏كه‏مان به پيٌشوازى ئايه‏تى (قل لا أسألكم...) بچن ودلٌى پيٌغه‏مبه‏ر خوٌشحالٌ بكه‏ن. هه‏روه‏كو وتمان ئايين بناغه‏ى ئيلهامى شيعرى شاعيرانمانه، سروشتى‏يه كه به شيعره جوان وخه‏مليوه‏كانيان پيٌشوازى‏يه‏كى گه‏رم له‏م بنه‏مالٌه‏يه بكه‏ن. به خوٌشويستنيان له روٌژى جه‏زادا له شه‏فاعه‏تى پيٌغه‏مبه‏ر بىٌ به‏ش نه‏بن، چونكه شافعى‏يه‏كان ئه‏گه‏ر ته‏نيا په‏يرٍه‏وى له‏م تاكه به‏يته‏ى ئيمامى شافعى بكه‏ن، به‏سيانه كه ده‏يان قه‏سيده له‏باره‏ى ئه‏م بنه‏مالٌه‏يه‏وه بلٌيٌن. ئيمامى شافعى فه‏رمويه‏تى:

 يا أهل بيت رسول الله حُبُّكُم‏

فرض من‏الله فى القرآن أنزله‏

 كفاكم من عظيم الفضل اِنكم‏

من لم يصل عليكم لا صلاة له‏

    له به‏يتى ئه‏وه‏لٌ هيما به ئايه‏تى (قل لا أساَلكم...)ه‏

    هه‏روه‏ها ئيمامى شافعى له‏باره‏ى ئيمام حوسه‏ينه‏وه وا ئه‏لٌىٌ:

 تزلزلت الدنيا لآل محمد

و كادت لهم صُمُّ الجبال تذوب‏

 فمن مبلغ عن الحسين رسالةً

وان كرهتها أنفس و قلوب‏

 قتيلٌ بلا جرم كان قميصهُ‏

صَبيغ بماء الارغوان خضيبٌ‏

    «جارالله زه‏مه‏خشه‏رى» له ته‏فسيرى (الكشاف) له خوٌشويستنى بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر دا ئه‏لٌىٌ:

 كثير الشك والخلاف و كل‏

يدَّعى الفوز بالصراط السَّوىَ‏

 فاعتصامى بلا اله سواه‏

ثم حُبىّ لاحمد و على‏

 فاز كَلْبٌ بِحُبِّ اصحاب كهف‏

كيف اشقى بِحِبِّ آل النبى‏

    هه‏لٌبه‏ته ئه‏مانه زوٌريان نه‏وتووه، چونكه هه‏رچى پياو له رووناكى نزيك بيٌته‏وه، رووناكى زوٌرتر ئه‏بينىٌ، واته عاشق هه‏رچى له مه‏عشوق نزيك بيٌته‏وه، عشقى ديده‏نى زياتر ئه‏بيٌت. شاعيرانى نه‏ته‏وه‏كه‏مانيش به‏م عشقه‏وه هه‏نگاوى شيعرى خوٌيان هه‏لٌ گرتووه، به پيٌى توانايى خوٌيان له‏باره‏ى ئه‏م بنه‏مالٌه‏وه شيعريان وتووه، جا كاروانى شاعيرانى ئه‏م په‏رتووكه‏يه كه‏وا له نيٌو ده‏ستدايه باشترين و چاكترين نمونه‏يه بوٌ ده‏رخستنى خوٌشه‏ويستى خوٌيان نسبه‏ت به‏م بنه‏مالٌه‏يه و به‏م جوٌره ئالاٌى خوٌشه‏ويستى ئه‏م خانه‏دانه له ئاسمانى ئه‏ده‏بى كورده‏واريدا ئه‏شه‏كيٌته‏وه. ناهه‏قى نيه صاحيب قه‏ران حه‏مدى كه ئه‏لٌىٌ:

 من هه‏رچى بلٌيٌم نه‏قصه له وه‏صفى حه‏سه‏نه‏ينا

دوژمن كه بلٌىٌ واريسى ته‏ختى حه‏ره‏مه‏ينه‏

    شاعيرانى كارووانه‏كه‏مان به زوٌربه‏ى زاراوه‏كانى كوردى شيعريان وتووه، به‏لاٌم چه‏ند شاعيريٌكى پايه به‏رزى كوردو ناسراو و خاوه‏نى ته‏قواو زانست، پيٌويست بوو ناويان له‏م كاروانه دا بىٌ، شيعريان له‏م باره‏وه به كوردى نه‏بووه، به‏لٌكو به زمانه‏كانى ديكه وه‏كو فارسى نووسيويانه، منيش بوٌ ئه‏وه‏ى ئه‏ركى سه‏رشانى خوٌم به‏جىٌ هيٌنابىٌ، شيعره فارسيه‏كانم هيٌناوه تا ئه‏و راده‏ى توانيومه ماناييم كردووه، ئه‏گه‏ر كه‏م‏و كورٍييٌكيشى هه‏يه به گه‏وره‏يى خوٌتان بمبورن چون (لا يكلف الله نفساً الاَّ وسعها)، منيش هه‏ر ئه‏وه‏نده‏م لىٌ زانيوه. شيعره‏كان زوٌربه‏يان ره‏وان و مانايان بوٌ خويٌنه‏ر روونه، به‏لاٌم له هه‏ندىٌ شويٌن كه شاعيره‏كان ويستويانه پايه‏ى زانيارى خوٌيان بنويٌنن، هيمايان به هه‏ندىٌ رووداوى ميٌژوويى، ئايه‏تى قورئان و فه‏رموده كردووه، منيش به‏ش به حالٌى خوٌم شيم كردوٌته‏وه‏و ليٌيان دواووم.

    عارفى كورد مه‏وله‏وى تاوه‏گوزى ئه‏لٌىٌ:

 ده‏لٌيٌن سوئال كه تاليٌب نه‏بى گوم‏

ده‏لٌيٌم مه‏علوومه (لاأسألكم)

 فايده‏ى نادات شايسته‏ى ئه‏عمال‏

(الا بالذى يعرف حق الال)

    ئامانج له كوٌكردنه‏وه‏ى ئه‏م هوٌنراوانه و ريٌكخستنيان و راثه‏كردنى ئه‏و وشانه‏ى كه پيٌويستيمان به روونكردنه‏وه هه‏يه، چه‏ند خالٌ به خوٌ ئه‏گريٌته‏وه كه بريتين له‏مانه‏ى خواره‏وه:

    1- ديوانى شاعيره‏كانمان به شيٌوه‏يه‏كى گشتى، شيعر له هه‏موو بابه‏تيٌكه‏وه تيٌدايانه.

    2- خالٌيٌكى هه‏ره گرنگ كه ئه‏مرٍوٌ به ئه‏ستوٌى ويٌژه‏وان و نووسه‏رانى كورده، ئه‏وه‏يه كه زياتر كاره‏كانى ئه‏ده‏بييان له‏سه‏ر بناغه‏ى بابه‏تى (موضوعى) نيه. بوٌ نمونه (باسى فه‏لسه‏فى له روانگه‏ى شاعيرانى كورد) ئه‏مه بابه‏تيٌك بىٌ له‏سه‏رى بدويٌين، يان (باسى سروشت) يان (باسى عه‏قيده) يان (باسى عشق...) ... هتد.

    به‏داخه‏وه، من نالٌيٌم ئه‏م جوٌره كاره نه‏كراوه، به‏لٌكو زوٌر كه‏مه پيٌويسته زياتر بايه‏خى پىٌ بدرىٌ.

    3- من ليٌره‏دا (نه‏ك وه‏كو هه‏نگاوى ئه‏وه‏لٌ) ويستوومه كاريٌكى وا بكه‏م، به‏لاٌم چوٌن ئه‏وه‏لٌيٌن كارى ئه‏ده‏بيم بوو، به‏و شيٌوه‏يه‏ى كه دلٌم ويست ده‏رنه‏چوو، به‏لاٌم ئه‏توانم به خوٌم ته‏لقيين كه‏م تا ئه‏ندازه‏يه‏ك له‏و كاره‏ى وه‏كوو سه‏ره‏وه وتومه نزيك بوومه‏ته‏وه‏و نزيك بوونه‏وه‏م له پيٌشنيهاده‏كه ئه‏وه‏يه كه توانيوومه به‏لايه‏نى كه‏مه‏وه بيرو راى سى [4] شاعير له هى كوٌن و نوىٌ له يه‏ك خالٌ و يه‏ك ئامانجدا كوٌبكه‏مه‏وه و ئه‏ميش كاريٌكى زوٌر ئاسان نيه.

    4- بيرو راى ئه‏و شاعيرانه‏ى كه من كوٌم كردوٌته‏وه ئه‏توانم ناوى لىٌ بنيٌم، باسيٌكى بابه‏تى، به‏لاٌم له گوٌشه‏يه‏كى تايبه‏تى عه‏قيده‏وه، كه ئيٌمه كورد غافل و بىٌ خه‏به‏رين ليٌى، گه‏رچى له به‏رامبه‏ردا، شاعيرانى خاوه‏ن سوٌزو به ته‏قوا هيمايان پىٌ كردووه.

    5- ئيٌمه‏ى كورد پيٌنج فه‏رزه له نويٌژدا وشه‏يه‏ك تيٌته سه‏ر زمانمان و بىٌ ئه‏وه‏ى بزانين، ئه‏م وشه‏يه چى‏يه و كيٌن و به قه‏ولٌى ئيمامى شافعى نويٌژ بىٌ ئه‏م وشه‏يه باتلٌه، هه‏ر وه‏كو له‏م ديٌره شيعره‏ى داده‏رئه‏كه‏وىٌ كه فه‏رمويه‏تى:

 كفاكم من عظيم الفضل انكم‏

من لم يصل عليكم لا صلاة له‏

    6- ئه‏م به‏يته شيعره‏ى ئيمامى شافعى و گرنگى ئه‏م وشه‏يه منى بزواند و بووه سوٌنگه و ئامانجى من بوٌ ئاماده‏كردنى ئه‏م بابه‏ته.

    7- پاش پشكنين و ليٌكوٌلٌينه‏وه له‏ناو ته‏فسيره‏كانى قورئان و فه‏رموده‏كانى پيٌغه‏مبه‏ر گرنگى و بايه‏خى ئه‏م وشه‏يه‏م بوٌ ده‏ركه‏وت، به قه‏ولى موفه‏سرى (كشاف) ماموٌستا زه‏مه‏خشه‏رى ئه‏لٌىٌ:

    سه‏گيٌك به هوٌى ئه‏سحابى كه‏هفه‏وه نه‏جاتى بوو، ئيٌمه چوٌن! ئاده‏ميزاد كه خواى له باره‏مانه‏وه فه‏رمويه‏تى (و لَقَد كَرَّمنا بنى آدم... ئه‏سرا - 70) به هوٌى ئالى پيٌغه‏مبه‏ره‏وه نه‏جاتمان نابىٌ. معاذالله! (السلام عليكم يا اهل بيت النبوة و رحمة الله و بركاته).

    8- پاش گه‏رٍانه‏وه‏و به‏رره‏سييٌكى زوٌر له‏باره‏ى ئه‏م وشه‏يه‏وه بوٌم ده‏ركه‏ت كه هه‏مان وشه‏يه كه مه‏زهه‏بى شيعه به بنه‏رٍه‏تى بيرو باوه‏رٍى خوٌى داى‏ئه‏نيٌت و بايه‏خيٌكى زوٌرى پىٌ داوه.

    9- شاهيديٌكى گرنگتر بوٌ گرنگى ئه‏م وشه‏يه خودى شاعيره‏كانمانن كه ئه‏م وشه‏يه‏يان به‏و په‏رٍى ريٌزه‏وه له شيعره‏كانيان به‏كاربردووه.

    10- وشه‏كه، وشه‏ى (ئال)ه، يانى ئالى پيٌغه‏مبه‏ر به قه‏ولٌى عارفى كورد مه‏وله‏وى نه‏مر، له (العقيدة المرضية)كه‏يدا ئه‏لٌىٌ:

 تا سه‏لات له‏سه‏ر ئال و به‏يت نه‏ده‏ى‏

ئيدعاى قه‏بولٌى دوعاى خوٌت نه‏كه‏ى‏

    دروسته وشه‏كه تاكه‏و له دوو پيت پيٌك‏هاتووه، به‏لاٌم پرٍ واتايه، كه‏سانيٌكى مه‏زن ئه‏گريٌته‏وه خوٌ، وه‏كو! شاى مه‏ردان و شيٌرى يه‏زدان و پيرى ته‏ريقه‏ت؛ عه‏لى، حه‏زره‏تى «خيرالنساء» و سه‏ييده‏ى ژنانى به‏هه‏شت دايكى حه‏سه‏نه‏ين، يانى حه‏زره‏تى فاتيمه‏ى زه‏هرا، هه‏روه‏ها به پيٌى حه‏ديسى كساى خه‏يبه‏رى ئيمامى حه‏سه‏ن و ئيمامى حوسه‏ينيش ئه‏گريٌته‏وه. ئه‏مه بوو ماناى ئال‏و وشه‏ى ئال.

    11- من ليٌره‏دا ئه‏و به‏يته شيعرانه و ئه‏و قه‏سيدانه‏ى كه پيٌوه‏ندييان به‏م كه‏سانه‏وه‏يه به گشتى و وشه‏ى ئال به تايبه‏تى تا ئه‏و راده‏يه‏ى كه له توانام بوو كوٌم كردوٌته‏وه، چوٌن شيعره‏كان هه‏موويان له‏باره‏ى ئال و ئالى به‏يتى پيٌغه‏مبه‏ره‏وه‏يه، كه‏وابوو هه‏مووى له يه‏ك چه‏ق سورٍاونه‏ته‏وه‏و ئه‏كرىٌ پيٌى بوترى باسيٌكى بابه‏تى له‏باره‏ى ئال و ئال‏و به‏يته‏وه. نه شيعره‏كان و نه واتاى شيعره‏كان به دريٌژايى نه‏م‏هيٌناوه، ته‏نها ئه‏و ديٌرٍانه‏ى كه مه‏به‏ستمان بوو، هيٌناومه‏و باسم كردووه.

    12- سه‏رچاوه‏ى ئايه‏ته‏كان و فه‏رموده‏كان له لاپه‏رٍه‏يه‏كى ئاخيرى كتيٌبه‏كه هاتووه.

    13- ئوميٌده‏وارم له‏م ريٌگايه‏وه توانيبيٌتم خزمه‏تيٌك به ئايين و ئه‏ده‏بى كورديم كردبىٌ.

    14- له خواى مير و مه‏زن ئه‏پارٍيٌمه‏وه ئه‏م كه‏مه زه‏حمه‏ته به زوٌر په‏سه‏ند بكات و ته‏وفيقمان بدات تا بتوانين له‏م ريٌگايه‏وه هه‏نگاوى زياتر هه‏لٌگرين.

                            و ما توفيقى الا باللّه‏

                               قه‏ره‏ولوسى‏

                22 ره‏بيعى دووه‏م، سالٌى 1418ى كوٌچى هه‏يثى‏

                               ريٌكه‏وت له‏گه‏لٌ‏

                         4/6/1376ى كوٌچى هه‏تاوى‏

 تيٌبينى:

 * چوٌن ئه‏م كتيٌبه هه‏موو شيعرى (مه‏دح)ه له ديوانى شاعيرانى كورد وه‏رگيٌرٍاوه، منيش برٍيارم دا هه‏ر وشه‏ى (مه‏دح) ناوى كتيٌبه‏كه بىٌ، جا له‏به‏ر ئه‏وه‏ى وشه‏ى (مه‏دح) عه‏ره‏بى‏يه بوٌ ناوى كتيٌبيٌك كه ناوه‏روٌكى كورديه ره‏وام نه‏زانى، زوٌر به دواى وشه‏يه‏كى كورديدا گه‏رٍام تا ئه‏و مانايه بدات. سه‏رئه‏نجام له فه‏رهه‏نگى هه‏مبانه بوٌرينه‏ى ماموٌستا هه‏ژارى ره‏حمه‏تى هه‏مان وشه‏م به كوردى په‏يدا كرد و به ئامانجى خوٌم گه‏يشتم.

    كه‏وابوو ماناى ناوى كتيٌبه‏كه (مه‏دح)ه. وه كوردى‏يه‏كه‏ى ئه‏كاته دولگه.

    قه‏ره‏ولوسى‏

     هه‏ژار

 به ترسى ريٌگه‏يى هات‏و نه‏هاتم‏

ده‏خيل ئه‏ى ره‏وزه‏يى شيرينى فاتم‏

    ناوى عه‏بدورره‏حمانه، كورٍى مه‏لا محه‏مه‏دى شه‏ره‏ف‏كه‏ندى‏يه، له سالٌى 1300ى كوٌچى هه‏تاوى له شارى مه‏هاباد له دايك بوو. له پيٌنج سالٌى‏يه‏وه ئه‏چيٌته حوجره بوٌ ده‏رس خويٌندن، تا هه‏ثده سالٌى فه‏قىٌ بووه. پاشان باوكى ئه‏مرى خوا ئه‏كات و ليٌپرسراوى دايك و براكانى له‏گه‏لٌ خوشكه‏كه‏ى ئه‏كه‏ويٌته ئه‏ستوٌى. به‏م هوٌيه‏وه مل له كارى كشت‏و كالٌى ئه‏نىٌ، وه‏كو جوتياريٌكى به توانا.

    روحى كوردايه‏تى هه‏ر له منالٌى‏يه‏وه كارى ليٌكردووه، بوٌيه له ته‏مه‏نى 25 سالٌيدا دوايى وه‏ستانيٌكى كه‏م له سه‏قز، له ئيٌران ئه‏چيٌته ده‏ره‏وه، ئاواره‏ى ولاٌتان ئه‏بىٌ، چه‏ند سالٌيٌك له عيٌراق و دوو سالٌ له لوبنان وسىٌ سالٌ له روسى‏يه‏و ماوه‏يه‏ك له سوريه ئه‏بىٌ. سه‏رى له ولاٌتى ميسرو ئه‏لٌمان و ئوتريش و فه‏ره‏نگستان داوه.

    ماموٌستا هه‏ژار له روٌژى پيٌنج‏شه‏ممه، دووه‏مى مانگى ره‏شه‏ميٌى سالٌى 1370 ى كوٌچى هه‏تاويى له ته‏مه‏نى 70 سالٌيدا به يه‏كجارى مالٌ ئاوايى ئه‏كات.

 سه‏رنج:

    ئه‏م قه‏سيده‏يه، ماموٌستا هه‏ژار له‏باره‏ى سيلسيله‏ى نه‏قشبه‏ندى‏يه‏وه هوٌنيويه‏ته‏وه.(به‏رٍيٌز ره‏حمان ميسباح قازى له كتيٌبه‏كه‏ى خوٌى له‏باره‏ى ئه‏م سيلسيله‏وه‏يه نه‏قلى كردووه. منيش له كتيٌبه‏كه‏ى ئه‏و وه‏رم‏گرتووه، له لاپه‏رٍه‏كانى (25،26و27) دا. ئه‏م قه‏سيده‏يه له‏باره‏ى زنجيره‏ى نه‏قشبه‏ندى‏يه‏وه‏يه، ئيٌمه ته‏نيا ئه‏و به‏يتانه‏مان هيٌناوه كه شاهيدى باسه‏كه‏مانه‏و له مه‏دحى ئه‏هل‏و به‏يتى پيٌغه‏مبه‏رن(د.خ).

 به حه‏ققى ده‏ركى شارى عيلم[5]و جه‏وهه‏ر

عه‏لى موشكيل گوشاى ده‏ركى خه‏يبه‏ر[6]

 نه‏بى فه‏رموى كه‏سىٌ مه‏ولاى[7] ئه‏من بم‏

هوميٌدى بوٌ تكاى ئه‏و لا ئه‏من بم

 ده‏بىٌ حوببى[8] عه‏لى جيٌگا له دلٌدا

له‏سه‏ر دلٌ ده‏ركى بوغزى[9] ئه‏و قفلٌ دا

 به سه‏يدانى جحيٌلاٌنى[10] به‏هه‏شت‏

هوميٌد و دوٌستى ئه‏هلى حه‏وت و هه‏شت‏

 به تيٌبينى له دين‏و خيٌرخواهى‏

حه‏سه‏ن به‏ر پىٌ له‏قه‏ى دا ته‏ختى شاهى[11]

 حوسه‏ين مه‏زلوومى ده‏شتى كه‏ربه‏لا بوو

له‏سه‏ر ملكى شه‏هاده‏ت پادشا بوو[12]

 به ترسى ريٌگه‏يى هات و نه‏هاتم‏

ده‏خيل ئه‏ى ره‏وزه‏يى شيرينى فاتم[13]

 خوداوه‏ندا به زه‏ين‏العابدينت‏

بووه رون زه‏ينى ئه‏هلى سه‏ر زه‏مينت[14]

 عه‏لى[15] روٌلٌه‏ى حوسه‏ين قوتبى مه‏دار بوو

له‏سه‏ر سه‏فحه‏ى هه‏موو ئينسن ئينسان‏

 ده‏رى خست باقرى كوفرو زه‏لاله‏ت‏

ئيمام باقر گولى باغى ريساله‏ت[16]

 به حه‏ققى جه‏عفه‏رى مه‏سدوق و سادق[17]

له عيلمى هه‏ر دوو كه‏ون پر ده‏ست و فايق‏

 به جه‏عفه‏ر به‏حرى عيلم و قولزمى جوود

به خامه ناكرىٌ ئه‏و سافى مه‏عدوود[18]

 به حه‏ققى ئال و به‏يتى پاك و خاوين‏

كه ئالووده نه‏يان بوو چاك و داويٌن[19]

 له داواى دين به مه‏ردى چوونه سه‏نگه‏ر

وه‏كو گه‏ميه[20] له هه‏ردى بوونه له‏نگه‏ر

    هه‏ژار له دوايى قه‏سيده‏كه‏ى به‏م به‏يته كوٌتايى پىٌ ديٌنىٌ:

 ئيتر من هه‏ر به‏وه ئوميده‏وارم‏

كه توٌ نيٌوت كه‏ريمه و من هه‏ژارم‏

    *  *  *

    جه‏وهه‏ريى‏

 به ئه‏خلاقى حه‏سه‏ن، خويٌنى حوسه‏ين‏و باقى مه‏زلومان‏

به نه‏وحه‏ى فاتيمه‏ى زه‏هرا له‏گه‏لٌ فرميٌسكى چاوانى

    له پيٌش دا ئه‏بىٌ زوٌر سپاسى به‏رٍيٌز كاك عومه‏ر خوسره‏وى بكه‏م كه ئه‏و هه‏موو زه‏حمه‏ته‏ى كيٌشاوه. دىٌ به دىٌ و شار به شار به دواى زيندوكردنه‏وه‏ى كه‏له‏پورى نه‏ته‏وه‏كه‏ى گه‏رٍاوه، به‏رهه‏ميٌكى وا به نرخى پيٌشكه‏ش به كوٌمه‏لٌى ئه‏ده‏بى كورده‏وارى كردووه، كه به‏رٍاستى جيٌى شايان و ته‏قديره.

    من ئه‏م كورته ژياننامه‏ى جه‏وهه‏رييم له‏گه‏لٌ پارچه شيعريٌكى له مه‏قاله‏يه‏ك به‏ناوى مه‏لا حه‏سه‏نى جه‏وهه‏ريى كه له لايه‏نى به‏رٍيٌز عومه‏ر خوسره‏وى‏يه‏وه بوٌ گوٌثارى ئاويٌنه ناردبووى سوودم لىٌ وه‏رگرتووه.

    جه‏وهه‏ريى: ناوى مه‏لا حه‏سه‏نه كورٍى مه‏لا عه‏بدولٌلاٌى زه‏رده درٍووه. له پياوانى پايه به‏رزو زاناو ناودارى ديٌى زه‏رده درٍووه‏يه كه نزيك به ئالاٌنى سه‏ر به ناوچه‏ى سه‏رده‏شته. جه‏وهه‏ريى له سالٌى 1254ى كوٌچى هه‏تاوى له دايك بووه، له ته‏مه‏نى 83 سالٌيدا واته له سالٌى 1337ى كوٌچى هه‏تاوى عه‏مرى خواى كردووه، له‏گوندى كويٌره گويٌزى گه‏وركى سه‏قز نيٌژراوه، جه‏وهه‏ريى پياويٌكى زاناو عاليم بووه‏و شاره‏زايى باشى له زمانه‏كانى كوردى، عه‏ره‏بى و فارسى بوو، بوٌيه به هه‏ر سىٌ زمانه‏كه شيعرى وتووه.

    جه‏وهه‏رى مه‏لايه‏كى ئايينى زاناو دانا بوو، بوٌ فه‏قى‏يه‏تى هه‏تا چووته شاره‏كانى كه‏ركوك، هه‏وليٌر و سليٌمانى، دواييش گه‏رٍاوه‏ته‏وه مزگه‏وتى (دارالاحسان)ى سنه.

    به‏رٍيٌز كاك عومه‏ر خوسره‏وى نزيكه‏ى چوار سه‏دو نه‏وه‏د به‏يته شيعرى ماموٌستا جه‏وهه‏ريى كوٌكردوٌته‏وه‏و به‏ناوى ديوانى جه‏وهه‏ريى ئه‏گه‏ر خوا يارى بىٌ چاپ ئه‏كات. يه‏كيٌك له پارچه شيعره‏كانى كه له بابه‏ته‏كه‏ى ئيٌمه‏وه نزيكه، وه‏كو شاهيدى مه‏به‏سته‏كه‏مانه، پارچه شيعرى (پارٍانه‏وه‏يه) كه شاعير به جوانى تيٌدا باسى دوانزه ئيمام ئه‏كات و ليٌيان ئه‏پارٍيٌته‏وه، كه له روٌژى جه‏زا ببنه شه‏فيع و ياوه‏رى و شيعره‏كه‏شى به‏م جوٌره ده‏ست پىٌ ئه‏كات:

    پارٍانه‏وه‏

 خوداوه‏ندا به‏حه‏ققى زاتى بيٌچون و سيفاتى خوٌت‏

به‏ته‏ورٍات و به ئينجيل و به ئيٌعجازاتى قورئانى‏

 به‏عه‏رش‏و كورسى‏و له‏وح‏و به‏هه‏شت‏و جه‏ننه‏تولمه‏ئوا

به‏ته‏سبيح‏و به ته‏هليل‏و سجودى خه‏يلٌى روٌحانى‏

 به حه‏ققى ئاده‏م و شيس و شوعه‏يب و نوح و ئيبراهيم‏

به زولكيفل و مه‏سيحاو كه‏ليم و پيرى كه‏نعانى‏

 به‏تاقى دوو بروٌى سه‏ردارو سه‏رحه‏لقه‏ى ره‏سولانت‏

به ئه‏هل‏و به‏يت‏و ئه‏سحاب‏و ره‏فيق‏و دوٌست‏و خويشانى‏

 به سيدقى حه‏زره‏تى سيدديق و عه‏دلى حه‏زره‏تى فاروق‏

به‏زوهدى حه‏زره‏تى حه‏يده‏ر، به زيننورٍه‏ينى عوسمانى‏

 به ئه‏خلاقى حه‏سه‏ن خويٌنى حوسه‏ين و باقى مه‏زلٌومان‏

به نه‏وحه‏ى فاتيمه‏ى زه‏هرا له‏گه‏لٌ فرميٌسكى چاوانى‏

 به نورى پاكى زه‏ينولعابيدين و باقر و جه‏عفه‏ر

به موساى كازم و سه‏برى ره‏زا شاهى خوراسانى‏

 به ئيخلاسى ته‏قيى و هه‏م نه‏قى ئه‏مجار نه‏جاتم بىٌ‏

له ده‏ست مه‏كر و فه‏سادى نه‏فس و ته‏سويلاتى شه‏يتانى‏

 به حه‏قى عه‏سكه‏رى و مه‏هدى به‏حه‏قى قاسم و سه‏لمان‏

به حه‏قى عه‏شقى شاهى بايه‏زيدو پيرى كه‏نعانى‏

 به حه‏قى بوعه‏لى و يوسف، به عه‏بدولخالق و عارف‏

به حه‏قى خواجه‏يى رامتينى و پيرى عه‏زيزانى‏

 به حه‏قى خواجه باباى سه‏ماسى و ئه‏مير سه‏ييد

به عيززى شاى نه‏قشبه‏ندو به قورٍبى غه‏وسى گه‏يلانى‏

 به حه‏قى شاهى عه‏تتار و به يه‏عقوب و عوبه‏يدولٌلاٌ

به‏حقى زاهيد و ده‏رويٌش و باقى قوتبى ره‏ببانى‏

 به‏حه‏قى عوروه‏تول‏وسقا، به سه‏يفوددين و سه‏ييد نوور

به ئه‏توارى حه‏بيبولٌلا و مه‏زهه‏ر جانى جانانى‏

 به‏حه‏قى شاهى ديهلى نورى سينه‏ى حه‏زره‏تى خاليد

به ساداتى كيرامى نه‏هريه و پيرانى عوسمانى‏

 زه‏ليل و بيٌكه‏سم كه‏وتوم له به‏ر ده‏ركى خودايى توٌ

گوناهم زوٌره بمبه‏خشه خوداوه‏نديٌكى مه‏ننانى‏

 بوٌ خوٌت فه‏رموته په‏رده‏ى عه‏يبى كه‏س هه‏لٌناگرم يا ره‏ب‏

بپوٌشه عه‏يبى ئه‏م بيٌچاره توٌ سه‏تتارى عه‏يبانى‏

 بوٌ خوٌت فه‏رموته غه‏ففارى زنوبى ئه‏هلى عيسيانم‏

ئه‏من توٌبه ئه‏توٌ بمبه‏خشه به‏خشنده‏ى گوناهانى‏

 به‏قورٍبى قابه‏قه‏وسه‏ينى ره‏سولانت بگه فريام‏

له وه‏ختى نه‏زعدا مه‏رگىٌ به ئيمان و به ئاسانى‏

 خه‏جالٌه‏تبارى قه‏برو حه‏شرو ميزانم نه‏كه‏ى يا ره‏ب‏

له دنيا و ئاخيره‏ت هه‏ر توٌ خوداوه‏نديٌكى ره‏حمانى‏

 له سفره‏ى نيعمه‏تى خوٌت (جه‏وهه‏ريى) بيٌبه‏ش مه‏كه ياره‏ب‏

كه‏ريم و موحسين و موعتى وه‏دودوساحيبٌ ئيٌحسانى‏

    *  *  *

    بيٌخود

 ده‏خيلت بم نه‏ره‏نجينى دلٌى ئه‏ولادى پيٌغه‏مبه‏ر

له دنيا و قيامه‏ت خوٌت نه‏كه‏ى رسوايى پيٌغه‏مبه‏ر

    بيٌخود مه‏لا مه‏حمود كورٍى موفتى حاجى مه‏لا ئه‏مينه، له سالٌى 1296ى كوٌچى له سليٌمانى له دايك بووه. دواى ئه‏وه خويٌندنى ته‏واو كردووه، له سالٌى 1900ى زايينى بووه به حاكمى شارى هه‏لٌه‏بجه، له‏گه‏لٌ ئه‏ويشدا ده‏ستى له ته‏دريسى علومى دينى هه‏لٌنه‏گرتووه، پاشان هاته‏وه سليٌمانى و بوو به موفتى، تا سالٌى 1376ى كوٌچى هه‏ر له سليٌمانى كوٌچى دوايى كرد.

    بيٌخود كوردى و فارسى و عه‏ره‏بى باشى زانيوه، تا ئه‏ندازه‏يه‏ك كه توانيويه‏تى شيعريان پىٌ بلٌىٌ، به‏لاٌم ئه‏وه‏ى جىٌ شانازى و شاهيدى مه‏به‏سته‏كه‏مان له‏م باره‏يه‏وه شيعرى كوردى وتوه كه له مه‏دحى بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر(د.خ) كه به شيعره‏كه‏ى سه‏ره‏وه ده‏ست پىٌ ئه‏كات:

 ده‏خيلت بم نه‏ره‏نجينى دلٌى ئه‏ولادى پيٌغه‏مبه‏ر

 له‏دنيا و قيامه‏ت خوٌت نه‏كه‏ى رسوايى پيٌغه‏مبه‏ر

 ره‏سوول‏الله‏و عاجز كردنى ئه‏ولادى ئه‏و هه‏يهات‏

(معاذالله) له گه‏ردى خاترى مينايى پيٌغه‏مبه‏ر

 زمانت بگره تا پاپوٌرٍى‏ئيمانت سه‏لامت‏بىٌ‏

په‏نا به خوا له گيژى حيدده‏تى ده‏رياى پيٌغه‏مبه‏ر

 ئه‏بيٌته مانگى گيراو تا ئه‏به‏د روره‏ش ئه‏بىٌ بالله‏

به وه‏رچه‏رخاندنى رووى روٌژى حه‏شر ئاوايى پيٌغه‏مبه‏ر

 كه ئيمرٍوٌ كونده‏بوى ئه‏ملاك‏و خانووى عيتره‏تى ئه‏وبىٌ‏

سبه‏ى چوٌن ئه‏چيٌته ژير سايه‏ى‏هوما ئاسايى پيٌغه‏مبه‏ر

 هه‏تاكه‏ى هه‏ر خه‏ريكى مه‏حوى[21] ساداتى كه ناترسى‏

له قه‏هرى حه‏يده‏رو كووره‏ى دلٌى زه‏هرايى‏پيٌغه‏مبه‏ر

 به شاره‏ت‏بىٌ جه‏هه‏ننه‏م جيٌگه‏ته ئه‏ى باعيضى سادات‏

به طووباى قامه‏ت و رووى (جَنَّةُالماوا)يى پيٌغه‏مبه‏ر

    ديوانى بيخود، ل 35 - موحه‏ممه‏د  مه‏لا كه‏ريم‏

    *  *  *

 عيٌل به‏گى جاف‏

  كاروانى شاعيران كه پيٌشه‏نگيان هه‏ژاره هه‏مووان له شيعره رازاوه‏كانيان وشه‏ى ئال‏و به‏يت وه يا ناوى يه‏كىٌ له ئه‏هلى عه‏بايان[22] هيٌناوه، حه‏زم كرد كه جيٌگاى ئه‏م پيٌشبينى‏كه‏ره، كه به‏رٍاستى به پيٌشبينى‏يه‏كانى خوٌى له ريزى شاعيرانى كورد داناوه و جيٌى شايانه كه له‏م ناميلكه‏يه‏دا جىٌ‏ى خالٌى نه‏بىٌ، بوٌيه ته‏نيا هه‏ر به‏م دوو به‏يته له ديوانه‏كه‏ى كه به‏ناوى حه‏زره‏تى عه‏لى ده‏سى پيٌكردووه به شانازى‏يه‏وه پيٌشكه‏شى به‏رٍيٌزانى ئه‏كه‏م:

 عه‏لى له غه‏يب په‏يدا ئه‏بىٌ‏

دولٌدولٌ بوٌ شه‏رٍ شه‏يدا ده‏بىٌ‏

 مونكر خوارو ريسوا ده‏بىٌ‏

ديسان جيهان‏ئاوا ده‏بىٌ‏

    هه‏روابووه و هه‏روا ده‏بىٌ[23]

    ئه‏م شاعيره ناوى عيٌل به‏گى‏يه، نازناوى (جاف-ه)، كه‏م كه‏س هه‏يه له ويٌژه‏وانى كورد ناوى نه‏بيستبىٌ، به پيٌى ئه‏و به‏لٌگانه‏ى كه له ده‏ستدايه، له سالٌى 898ى كوٌچى هه‏يثى له شاره‏زور هاتوٌته دونيا، له سالٌى 961ى كوٌچى هه‏يثى له‏ته‏مه‏نى 63 سالٌيدا كوٌچى دوايى كردووه، ديوانه‏كه‏ى[24] له لايه‏نى به‏رٍيٌز بوٌره‏كه‏يى‏يه‏وه به راثه كردن له 40 لاپه‏رٍه‏دا چاپ كراوه.

    *  *  *

    حه‏مدى‏

 زانيوته كه چه‏ند دوورن ئه‏مانه له په‏يه‏مبه‏ر

هه‏نگامى ته‏به‏سوم وه‏كو شه‏قى شه‏فه‏ته‏ينه‏

    ناوى ئه‏حمه‏ده، كورٍى فه‏تاح كورٍى ئيبراهيمه، له به‏گزاده‏كانى صاحيبقرانه، ناز ناوى شيعرى حه‏مدى‏يه، ميٌژووى ژيانى خوٌى به‏م ديٌرٍه شيعره ديارى كردووه:

 گه‏رٍام بوٌ سالٌى‏ته‏ئريخى ولاده‏تم‏و غه‏ريبم‏دى‏

به‏هيجرى حه‏مدى ده‏نگى‏بوو له نه‏و(بارى‏غه‏م)ده‏ست‏كه‏وت‏

     (بارى غه‏م) به پيٌى حروفى ئه‏بجه‏د ئه‏كاته به‏روارى 1293ى كوٌچى،به‏رامبه‏ره له‏گه‏لٌ سالٌى 1876ى زايينى.

    ماموٌستا عه‏لادين سه‏جادى له لاپه‏رٍه (256)ى ميٌژووى ئه‏ده‏بى كوردى وا ئه‏لٌيٌيت:

    «ئه‏حمه‏د به‏گ يه‏كيٌك له دوانزه سواره‏ى مه‏ريوان بوو».

    حه‏مدى له ته‏مه‏نى هه‏شت سالٌيدا له سليٌمانى ئه‏چيٌته قوتابخانه‏ى مه‏لا عه‏زيزى زه‏لزه‏له‏يى، قورئان و كتيٌبه سه‏ره‏تايى‏يه‏كان له‏وىٌ ته‏واو ئه‏كات. له پاشان ئه‏چيٌته حوجره‏ى مه‏لا سه‏عيد خواجه فه‏نى له مزگه‏وتى عه‏زيز ئاغا. بوٌ خويٌندنى عه‏ره‏بى و مه‏لايه‏تى هاتووچوٌى سليٌمانى كردووه، هه‏روه‏ها هه‏تا ته‏وريٌزى ئيٌرانيش چووه. كوردى و فارسى باشى زانيوه‏و شيعرى به هه‏ر دوو زمان وتووه.

    حه‏مدى له شه‏وى پيٌنج‏شه‏ممه، 28ى مانگى شه‏عبان، له سالٌى 1355ى كوٌچى به هوٌى دلٌ‏وه‏ستانه‏وه كوٌچى دوايى ئه‏كات، له گردى سه‏يوانى سليٌمانى ئه‏ينيٌژن.

    ستايشى عه‏لى كورٍى ئه‏بوتاليب‏

  ئه‏و وه‏خته كه شمشيٌرى شه‏م شيرى له ده‏م هات‏

ئه‏ى‏وت كه ظه‏فه‏ر بوٌ عه‏لى تا سه‏ر به ده‏قه‏م هات‏

 بوٌ فه‏تحى قه‏لاٌى خه‏يبه‏رو مه‏يدانى جه‏به‏ل بوو

وه‏ك ناظرى قه‏صريٌكى به‏رين روو به ئيره‏م هات‏

 ئه‏سبابى ظه‏فه‏ر خيلعه‏تى حه‏ق بوو له ئه‏زه‏لٌ‏دا

برٍابوو به بالاٌى عه‏لى بوٌ ئه‏و به كه‏ره‏م هات‏

 گه‏رچى وه‏كوو يارانى ئه‏ميش پايه‏يى دين بوو

ئه‏مما به عه‏لى خاصه وه‏كو بابى كه‏ره‏م هات‏

 خوا پيٌم بلٌىٌ ريٌوى منى، من شيٌر ده‏شكيٌنم‏

ئه‏م صه‏وله‏ته بوٌ شيٌرى خوا زوٌرى به كه‏م هات[25]

 هه‏لٌسا كه له چاوى عه‏لى ليٌشاوى موحيببه‏ت‏

بوٌ ضه‏بطى دلٌى هيندو عه‏ره‏ب، روٌم و عه‏جه‏م هات‏

 ئه‏م جاذيبه‏يه ره‏بى چ بوو توٌ به عه‏ليت دا؟

تاحه‏ددى په‏رستش به‏نه‏ظه‏ر ميثلى صه‏نه‏م[26]هات‏

 گه‏ر خاصه له‏به‏ر وه‏صفى عه‏لى بوٌيه به‏جىٌ‏يه‏

موشتاقى ئيجادى صوحوف و قه‏طعى قه‏لٌه‏م هات‏

 ئه‏م شاهه له‏گه‏لٌ ئه‏م حه‏شه‏مه ئه‏مرى وه‏هايه‏

ئه‏م شيعره بخويٌنم كه له دلٌ بوٌنى ئه‏له‏م هات[27]

 مسوه‏دده‏يى صوبحى ئه‏زه‏لى موويى موحه‏ممه‏د

خورشيدى به‏ياضى ئه‏به‏دى رووى موحه‏ممه‏د

    ستايشى حه‏سه‏ن و حوسه‏ين[28]

 شه‏مرى مه‏كه حه‏مدى ئه‏مه باسى حه‏سه‏نه‏ينه‏

دو چاوى عه‏لى جه‏رگى (رسول الثقلين)ه[29]

 بوٌچى به خه‏طا چى له جيهادا وه‏كو صه‏فه‏ين‏

كه‏ى له‏معه‏يى زه‏هراو كووفه، به‏درو حونه‏ينه‏

 دووچاوى عه‏لى و فاتيمه بوون به‏لٌكو زياتر

به خوا ئه‏وى باوه‏رٍى‏يه، ده‏لٌىٌ عه‏ينى دوو عه‏ينه‏

 كىٌ ديويه بكه‏ن شه‏مس‏و قه‏مه‏ر غه‏يرى ضيابه‏خش‏

ئه‏ولاده‏كه شه‏وقى دلٌ‏و زوبده‏ى (ابوين)ه[30]

 زانيوته كه چه‏ند دوورن ئه‏مانه له په‏يه‏مبه‏ر

هه‏نگامى ته‏به‏سوم وه‏كو شه‏قى شه‏فه‏ته‏ينه[31]

 من هه‏رچى بلٌيٌم نه‏قصه له وه‏صفى حه‏سه‏نه‏ينا

دوژمن كه بلٌىٌ واريثى ته‏ختى حه‏ره‏مه‏ينه‏

 پيٌغه‏مبه‏ره قه‏لبى بووه ريٌى بىٌ غه‏مى ئه‏ولاد

له‏م قه‏لبه‏وه برٍوانه كه قه‏د موويه‏كى به‏ينه‏

 ته‏صويرى نيگارينى كه كرد له‏وحه‏يى طه‏بعم‏

بىٌ شك حه‏سه‏نه‏ين سه‏ييدى خه‏لٌقى وه‏طه‏نه‏ينه[32]

 ته‏بشيرى ئه‏كه‏ن خويٌندنى ئه‏م شيعره له حه‏شرا

وه‏ك كه‏وكه‏بى ئيقبال و نيشانى (كتفين)ه[33]

 مسوه‏دده‏يى صوبحى ئه‏زه‏لى مووى موحه‏ممه‏د

خورشيدى به‏ياضى ئه‏به‏دى رووى موحه‏ممه‏د

     *  *  *

    عارفى كورد مه‏ولانا مه‏وله‏وى‏

  فايده‏ى نادات شايسته‏ى ئه‏عمال‏

(الاَّ بالذى يَعْرِف حَقّ الآل)

    عارف‏و زاناى هه‏ره به‏رزى كورد، مه‏ولانا سه‏ييد عه‏بدورره‏حيم كورٍى سه‏ييد مه‏لا سه‏عيدى تاوه‏گوٌزى، له نه‏وه‏ى سه‏ييد مه‏لا يووسف جانى كورٍى سه‏ييد مه‏لا ئه‏بووبه‏كرى موسه‏ننيفى چوٌرٍى.

    مه‏وله‏وى سه‏ييده‏و له ئه‏ولادى بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ره (د.خ) و ريٌچه‏لٌه‏كى ئه‏چيٌته‏وه سه‏ر ساداتى حوسه‏ينى واته له نه‏وه‏كانى ئيمامى حوسه‏ينه(س) و له كوردستاندا له زنجيره سه‏ييده‏كانى پيرى خدرى‏يه. ئه‏م بليمه‏ته چوٌن عيلمى (لُدَنى) بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر له‏سه‏ريدا بووه له هه‏موو روويٌكه‏وه زانستى ته‏واو هه‏بووه، گه‏ر چى ريٌگاكانى ئايينى هه‏موو پيٌواوه، به‏لاٌم به‏هه‏ق عارف وخوا په‏رست بوو، جا بوٌيه ئه‏فه‏رمىٌ:

 ئه‏ى گرد مه‏وجوودىٌ جه ت گرت مايه‏

وجوود هه‏ر توٌنى، ماسيوا سايه‏ 

    مه‏وله‏وى ناز ناوى شيعرى (مه‏عدوومى)يه، له سالٌى 1806ى. ز له گوندى سه‏رشاته‏ى ناوچه‏ى تاوه‏گوٌزى له خواروى رووبارى سيروان نورى جه‏مالى ده‏وروبه‏رى رووناك ئه‏كاته‏وه، بوٌ فه‏قى‏يه‏تى چووته ئه‏م شارانه: پاوه، سنه، بانه، سليٌمانى، جوانرٍوٌ و دىٌ چوٌرٍ له شارى مه‏ريوان.

    مه‏وله‏وى كه 79 سالٌ ميٌوانى ئه‏م دونيايه بووه، چه‏رمه‏سه‏رى، هه‏ژارى، ده‏ربه ده‏رى و ره‏نجى زوٌر كيٌشاوه، بوٌيه فه‏رمويه‏تى:

  پيرى و فه‏قيرى و كثيفى هه‏ر سىٌ‏

نه‏بووه به هيجران بار هيچ كه‏سىٌ‏

     مه‏عدوومى له سالٌى 1885 ى. ز دواى ئه‏وه كه به كويٌرى و بىٌ هيٌز تووش بوو، ماوه‏يه‏ك به پشت شكاوى له‏سه‏ر جيٌگا مايه‏وه‏و له دواييدا روحى پاكى له قه‏فه‏زى ژيان له شه‏قى بالٌى دا، به‏ره‏و پييرى مه‏عشوقى ئه‏به‏دى روٌويى و له‏سه‏ر لقى دارى پيرى په‏سلاٌن نشته‏وه.

 مايه‏م نارٍه‏واج، ده‏روونم ته‏نگه‏ن‏

قافلٌه‏م تاقام قيامه‏ت له‏نگه‏ن‏

 تيٌبينى: ئه‏وه‏ى راسته ئامانجيٌك كه له‏م ناميلكه‏يه ئه‏مانه‏وه‏ىٌ به ده‏ستى بيٌنين، زياتر ناساندند و راثه‏كردنى وشه‏ى ئال و به‏يته كه بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر(د.خ) ئه‏گريٌته‏وه‏و بريتين له (حه‏سه‏ن و حوسه‏ين و عه‏لى و فاتيمه)، سلاٌوى خوايان له‏سه‏ر بىٌ، به‏لاٌم ليٌره‏دا به‏رٍيٌز و ماموٌستاى مه‏زن و مه‏وله‏وى ناس سوٌران‏سنه‏يى هيچ جوٌره بوٌشايى‏يه‏كى بوٌ ئيٌمه به‏جىٌ نه‏هيٌشتوته‏وه كه بتوانيين ئاماژه‏ى پىٌ بكه‏ين و به ته‏واوى، وه ئه‏و په‏رٍى شانازى‏يه‏وه قه‏رزى راثه‏كردنى به‏يته شيعره‏كانى داوه‏ته‏وه، به هيچ جوٌريٌك قه‏لٌه‏م ئيجازه‏ى نه‏داوه‏ته ئيٌمه وشه‏يه‏ك زياد يا كه‏م له‏سه‏رى دابنيٌين، جا له‏و په‏رٍى ريٌز و ئيحترام ئه‏وه‏ى كه شاهيده بوٌ باسه‏كه‏مان به بىٌ ده‏س ليٌدان هيٌناومانه. له كوٌتاييدا زوٌر سوپاسى به‏رٍيٌز كاك سوٌران سنه‏يى ئه‏كه‏م بوٌ ئه‏و زه‏حمه‏ته ئه‏ده‏بى‏يه‏ى كيٌشاويه‏تى، خوا ويٌنه‏يان زياد بكات.

    قافله‏ى وه‏هارى‏

  هامده‏ردان ئامان! ئه‏رمه‏نده‏ن هوشم‏

سه‏دايىٌ وه‏شه‏ن، مه‏يوٌ نه‏گوٌشم‏

 چما زيلٌه‏ى زه‏نگ زه‏وارى مه‏يوٌ

زرنگه‏ى قافلٌه‏كه‏ى وه‏هارى مه‏يوٌ

 قافلٌه‏چى ئامان! داده‏ن، ده‏خيلم‏

بنه‏كدار خه‏م، خه‏يلىٌ زه‏ليلم‏

 نه راى تيجاره‏ت ئه‏مير وه‏لى‏

توٌ مايه‏ى ره‏واج عه‏باس و عه‏لى‏

 ساتىٌ قافلٌه‏كه‏ت ساكن نه سه‏ير بوٌ

يه‏ك عه‏رزىٌ ديٌرم، ئوٌغرت خه‏ير بوٌ

 گيٌج زريٌوار هه‏رسم مه‏وج وه‏رده‏ن‏

ساراى مه‏ريوان ته‏مام هه‏ر كه‏رده‏ن‏

 بازش هه‏ناسه‏م سوب وه‏نه‏ش ده‏روٌ

يه‏خ كه‏روٌ، قه‏تار ئاسان بويه‏روٌ

 ئه‏مجار وه سوٌزه‏ن موژه‏ى جوٌش وه‏رده‏م‏

سه‏رنووك قه‏لٌه‏م ئاخ، سوٌراخ كه‏رده‏م‏

 وه به‏ند دووباد مه‏ينه‏ت جگه‏ر

بوورازه تا تاى جه‏والاٌن يه‏كسه‏ر

 قه‏ياسه‏ى قايش، پوٌسه‏كه‏ى جه‏سته‏م‏

حه‏لٌقه‏ى چه‏لٌه‏مه، پيٌشه‏ى شكسته‏م‏

 ره‏گ ته‏ن، تالٌى تالٌ وه‏رده‏ى سيٌوه‏نگ‏

بفه‏رما ياران، باران بده‏ن ته‏نگ‏

 زه‏نگ دلٌه‏ى ته‏نگ، زايلٌه‏ى سه‏دره‏نگ‏

پيٌكياى تاى ده‏رد، ريشه‏ى خه‏م گولٌه‏نگ‏

 وزان نه گه‏رده‏ن به‏رز پيٌشاهه‏نگ‏

بشوٌ، بدوٌ ده‏نگ، فرسه‏نگ وه فرسه‏نگ‏

 مه‏ده‏د يا عه‏لى، په‏ى سه‏فه‏ر كه‏ر مه‏يل‏

مه‏نزلٌ وه مه‏نزلٌ، تا مه‏نزلٌگه‏ى له‏يل‏

 به‏لاٌم هه‏ر خاكى جه‏و ئاسانه‏كه‏ن‏

گه‏رد سفته‏ى گيان هه‏راسانه‏كه‏ن‏

 ره‏حمه‏ت بوٌ واده‏ى وسته‏ى باره‏كه‏ت‏

نه‏بوٌ وه‏پاشيٌل پاى قه‏تاره‏كه‏ت‏

 جه‏زيلٌه‏ى ئه‏و زه‏نگ چوٌن خه‏به‏رداره‏ن‏

مه‏يوٌ، مشناسوٌش، ئاخر دياره‏ن‏

 مه‏په‏رسوٌ ئازيز پرٍ وه‏فاو به‏ينه‏ت‏

كوٌن توٌ جارباشيى سه‏رقافلٌه‏ى مه‏ينه‏ت؟

 واچه: مه‏ر نه‏ديه‏ت؟ نه‏مام بىٌ گه‏رد؟!

چيٌگه پارچه‏ى گيان، پايه‏ندازت كه‏رد

 ياد پايه‏نداز سه‏وداى سه‏رش بى‏

مامه‏لٌه‏ى پارچه‏ى گيانيٌوته‏رش بى‏

 به‏لاٌم جه ته‏ئسير جوٌش بوٌته‏ى دلٌ‏

ده‏مه‏ى هه‏ناسه‏ى ده‏روون پرٍ چلٌ‏

 سيم قالٌ هه‏رس شه‏وان بيٌداريش‏

ئه‏شره‏فيى پاكتاو ره‏نگ روخساريش‏

 رووكه‏ش بى وه‏كفت هوون گولٌنارى‏

وه مس منمانا جه لاى بازارى‏

 بازارٍش كه‏ساس، راى به‏نده‏رش به‏ند

كه‏س نمه‏واچوٌ، سه‏رمايه‏ش وه‏چه‏ند

 وه بازارٍه‏دا وه بانگ بىٌ شه‏رم‏

مه‏گيٌلاٌ و مه‏وات وه زايه‏لٌه‏ى گه‏رم‏

 مايه‏م نارٍه‏واج، ده‏وونم ته‏نگه‏ن‏

قافلٌه‏م تاقام قيامه‏ت له‏نگه‏ن‏

    ديوانى مه‏وله‏وى، ل 499

 نه راى تيجاره‏ت ئه‏مير وه‏لى‏

توٌ مايه‏ى ره‏واج عه‏باس و عه‏لى(30)

 ......................................................

......................................................

 مه‏ده‏د يا عه‏لى، په‏ى سه‏فه‏ر كه‏ر مه‏يل‏

مه‏نزلٌ وه مه‏نزلٌ، تا مه‏نزلٌگه‏ى له‏يل‏

    له‏ناو قه‏تارچى‏يه‏كان و قافله‏چى‏يه‏كانى ناوچه‏ى ئه‏رده‏لاٌن و هه‏ورامانا وا باو بووه كه له كاتى كه‏وتنه ريٌى قافلٌه‏دا، مه‏ده‏د يا عه‏لى‏يان وتووه! هه‏روه‏ها بوٌ ئه‏وه كه فه‏رٍو به‏ره‏كه‏ت بكه‏ويٌته ناو مالٌ و سامان و ده‏سمايه‏كه‏يان، حه‏زره‏تى عه‏باس و عه‏لى‏يان به هاوبه‏شى سه‏رمايه‏ى خوٌيان داناوه. به‏مه‏وه ده‏رئه‏كه‏وىٌ كه كوردى ئه‏م ناوچه‏يه وه‏ك زوٌربه‏ى زوٌرى خه‏لٌكى كوردستان، بوٌ حه‏زره‏تى عه‏باس و به‏تايبه‏ت حه‏زره‏تى ئه‏ميره‏لموٌمنين عه‏لى - شيٌرى خوا - ريٌزيٌكى تايبه‏تيان داناوه.

  مه‏وله‏وى‏و خوٌشه‏ويستى حه‏زره‏تى عه‏لى‏و ئه‏ولادى عه‏لى:

    مه‏وله‏وى، بوٌ خوٌى له زنجيره‏ى ساداتى حوسه‏ينى بووه، واته له به‏ره‏ى خواناسانى كورد سه‏ييد موحه‏ممه‏د زاهيده كه به پير خدرى شاهوٌ ناسراوه. هه‏روه‏ها سه‏ره‏رٍاى ئه‏وه كه ريٌرٍه‏ويٌكى ته‏ريقه‏ت بووه و له ته‏ريقه‏ت دا  حه‏زره‏تى عه‏لى مه‏ولاى ده‏رويٌشانه، بگره هه‏ر به گويٌره‏ى كورديٌك خوٌشه‏ويستيى حه‏زره‏تى موحه‏ممه‏د(د.خ) و ئال و ئه‏سحابى ئه‏و ئاميانى گيانى بووه و ئه‏م ئه‏ويٌنه وه‏ك ئاگريٌكى كلٌپه ئه‏ستيٌن هه‏تا دوايين هه‏ناسه‏ى ژيانى له ده‏روونى دا نه‏كوژاوه‏ته‏وه.

    مه‏وله‏وى ئالى پيٌغه‏مبه‏ر به (باخى موسته‏فه‏وى و بنه‏مالٌه‏و ئه‏ولادو ئه‏حفادى حه‏زره‏تى عه‏لى به خه‏زانه‏ى مورته‏زه‏وى) ناو ئه‏با:

 توٌ نه‏وگولٌ باغ موسته‏فه‏وى بى‏

گه‏نج خه‏زانه‏ى مورته‏زه‏وى بى‏

 ......................................................

......................................................

 غه‏ريبيت زياد نه شه‏هاده‏ت بى‏

شه‏هاده‏ت هه‏مده‏م وه سه‏ياده‏ت بى‏

    مه‏وله‏وى حه‏زره‏تى عه‏لى به شاى مه‏ردان ئه‏زانىٌ  كه يه‏كىٌ له به‏رٍيٌزترين و گه‏وره‏ترين خيتاب گه‏له له كورده‏وارى دا:

 ده‏س شاى مه‏ردان مه‏ده‏د كارم بوٌ

پله ئه‏و پله، ئه‏و ده‏سوارم بوٌ

    هه‏روه‏ها حه‏زره‏تى عه‏لى به مه‏ولاى خوٌى دائه‏نىٌ و له روٌحى ئه‏و داواى ده‏سگيرى ئه‏كا:

 به‏لٌكم جه رووى ئه‏و ئيلتفاته‏وه‏

مه‏ولام حازر بوٌ، وه نه‏جاته‏وه‏

    مه‏وله‏وى له ئه‏ولادو ئه‏حفادى عه‏لى(سه‏لامى خواى له‏سه‏ر بىٌ) ئا به‏م چه‏شنه ياد ئه‏كا:

 شكوٌفه‏ى وه‏شبوٌى ريٌحانه‏ى ره‏سوول‏

نه‏وباوه‏ى نه‏مام ته‏ييبه‏ى به‏توول‏

 سه‏رو سايه‏دار نيشانده‏رى وه‏لى

 يه‏عنى يادگار مورته‏زا عه‏لى‏

 وه ره‏وزه‏تانا هه‏ر نوور واران بوٌ

تا ده‏فع زولٌمه‏ت ديده‏ى ياران بوٌ

    هه‏روه‏ها، كاره‏ساتى كه‏ربه‏لا و عاشووراى حوسه‏ينى، له شيعرى مه‏وله‏وى دا ده‏نگ ئه‏داته‏وه كه له راستى دا ره‏نگ دانه‏وه‏ييٌكه له په‏ژاره‏و خه‏م‏و خه‏فه‏تى چه‏ن سه‏د سالٌه‏ى نه‏ته‏وه‏ى كورد له ئاستى ئه‏م رووداوه دلٌته‏زيٌنه‏دا. مه‏وله‏وى به ده‏م لاواندنه‏وه‏ى عه‏نبه‏ر خاتوونى خيٌزانى له راستى دا ئيمام حوسه‏ينى شه‏هيدى كه‏ربه‏لا ئه‏لاٌويٌنيٌته‏وه‏و ئه‏لٌىٌ:

 شووراى عاشووران ديسان به‏زمش به‏ست‏

موحه‏رٍه‏م ئاما، مه‏حره‏م شى نه‏ده‏ست‏

 ئه‏و خه‏ريك نه چوٌلٌ شار عه‏ده‏م دا

من نه كه‏ربه‏لاى ساراى ماته‏م دا

 ئه‏و يه‏زيد مه‏رگ، وه‏ئه‏سير به‏رده‏

من زاده‏ى زياد، خه‏م يه‏قير كه‏رده‏

    سه‏ره‏نجام، به‏م دوو ميسره‏عه‏كه جه‏رگبرٍترين و به كولٌ‏ترين شين‏گيٌرٍى‏يه بوٌ ئيمام حوسه‏ين، كوٌتايى پىٌ ديٌنىٌ:

 رو، حسه‏ين ئاسا، فه‏ردا كه‏روٌ بوٌ

داخوم سه‏ر جه‏كوٌ، لاشه‏م جه‏كوٌ بوٌ

    واته هه‏يرٍوٌ، سبه‏ينىٌ كه روٌژ ئه‏بيٌته‏وه، ئه‏منيش وه‏ك حوسه‏ين داخوا سه‏رم له كوىٌ بىٌ و ته‏نم له كوىٌ كه‏وتبىٌ، كه به‏مه‏دا په‏نجه رائه‏كيٌشىٌ بوٌ شه‏هيدبوونى ئه‏و حه‏زره‏ته له ده‏شتى موعه‏تته‏رى كه‏ربه‏لادا.

    تا ئيٌره راثه‏كردنى به‏يته شيعره‏كانى هى به‏رٍيٌز سوٌران سنه‏يى‏يه، ته‏واوه به‏لاٌم ليٌره به دواوه ئاماژه به شيعره‏كانى ئه‏م عارفه بليمه‏ته له كتيٌبى (العقيدة المريضة) ئه‏كه‏ين.

    مه‏وله‏وى سه‏ره‏راى ئه‏وه به زاراوه‏ى هه‏ورامى شيعرى له‏باره‏ى بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر هوٌنيوه‏ته‏وه، له (العقيدة)كه‏ى كه نزيكه‏ى دووهه‏زار به‏يته به شيٌوه‏ى ئه‏رده‏لاٌنى هونيويه‏تيه‏وه، ديسانه‏وه بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏رى له‏بير نه‏كردووه، قه‏سيده‏يه‏كى دوور و دريٌژى له چل وپيٌنج به‏يت له مه‏دحى ئيمامى حه‏سه‏ن وئيمامى حوسه‏ين و ئيمامه‏كانى تر وتووه كه به‏م جوٌره ده‏ست پىٌ ئه‏كات:

 ئه‏ولاد كه ئه‏ولاو فه‏زلٌى جه‏لى بوو

ئه‏ولاٌ تاج له‏ولا ئه‏م لا عه‏لى بوو

 نواندى ئه‏وساف كه مالٌى ئه‏سلٌين‏

ئاينه‏كه‏ى ساف حه‏سه‏ن و حوسه‏ين‏

 ئه‏خلاقى حه‏سه‏ن ناييٌته ته‏قرير

زوان كام كه‏لام؟ خامه كام ته‏حرير؟

 له‏وره‏ى هيممه‏ت ئه‏و ئه‏ر ئاگاهى‏

نه له خشى و به‏خشى مه‏رته‏به‏ى شاهى‏

 ئيسلاٌحى حه‏سه‏ن (بَين‏المؤمنين)

(اَحياهُمْ، اَحْياه اللهُ آمين)

 فيعلى (لِلِعباد لِلْمعْبُود) ده‏وىٌ‏

مه‏هدى له ئه‏ولاد ئه‏و مه‏وجووده ده‏وىٌ‏

 گوزه‏شت له شاهى وه‏سه‏ر ئه‏شباحدا

فه‏رمانفه‏رما بوو وه سه‏ر ئه‏رٍواحدا

 به‏م ته‏حريره چاك موئه‏ييد ده‏وىٌ‏

 قوتب هه‏ر له نه‏سلٌ موحه‏مه‏د ده‏وىٌ‏

 ته‏ره‏جى حه‏زره‏ت چاك زوهورى كرد

 ئاو رووى بوٌ رووى ئه‏مر معاويه هاورد

 بوٌ مودده‏ى شه‏ش مانگ ئه‏و ساحيب فونون‏

(تَمَّ الخَلافةُ بَعْدى ثلاثون)[34]

 قوربانى كه‏عبه‏ى وه‏فا ئيسماعيل‏

بورج سه‏يرى ميهر سه‏ييدى جه‏ليل‏

 به‏قاى لازم بوو تا ته‏مام بىٌ ده‏ور

فيداى پىٌ ده‏ويست چلٌوٌن؟ حسين ته‏ور

 ته‏دبيرى ته‏قرير (خالق الورى‏)

چه چاك ته‏عبير دا له (انى ارى)

 روحى حسين هات فه‏رمووى هاى خه‏ليل‏

من به‏ده‏لٌ، نه‏يكه‏ى وه‏ختى خوٌى ده‏خيل‏

 چون نسبه‏ت به فه‏زلٌ مه‏عريفه‏ى ئه‏و ذات‏

ده‏توت به‏ده‏لٌ بوٌى نه‏كيره‏ى لىٌ هات‏

 (قال واصفاً حضرت العليم)

(و فَدَيْناهُ بِذَبح عظيم)

 ئه‏لٌبه‏ت ئه‏و زيبحه حسين[35] بوو راسه‏

ئه‏سفيا هه‏رچى ده‏فه‏رموون واسه‏

 په‏ز ئه‏رچى چراى ره‏وزه‏ى نه‏عيم بىٌ‏

ده‏شىٌ بوٌج لايه‏ق وه‏سف عه‏زيم بىٌ‏

 گوزه‏شتى ظاهير باطن هاته به‏ين‏

ئه‏و خاسه‏ى حه‏سه‏ن ئه‏م خاسه‏ى حوسه‏ين‏

 كه شه‏ره‏فناك بوون (مقدمتين)

حاجه‏ت هه‏س باسى نه‏نتيجه بكه‏ين‏

 بوٌ پاكى عتره‏ت(33) موريد نه‏ك مه‏ريد

 (هَلْ يُريد غَيرَ اِنَّما يُريد...)

 موعاميله كه‏وت ئه‏و موباهيله[36]

موجامه‏له‏كه نه‏ك موجاده‏له‏

 دانا ده‏ليلى زياترى نه‏ويست‏

وه‏جه‏ته‏سميه‏ى فاتمه به‏هيست‏

 ده‏لٌيٌن سوئال كه تاليٌت  نه بن گوم‏

ده‏لٌيٌم مه‏علوومه (لا أسألُكُمْ)[37]

 فايده‏ى نادات شايسته‏ى ئه‏عمال‏

(الاَّ بالذى يَعْرِف حَقّ الال)

 تا سه‏لات له‏سه‏ر ئال و به‏يت نه‏ده‏ى‏

ئيده‏عاى قه‏بوولٌ دوعاى خوٌت نه‏كه‏ى‏

 ئاگات له خوٌت بىٌ قه‏دريان بزان‏

 (بُعْضُهُمْ نفاق حُبُّهم ايمان)

 ئيمان وه بىٌ حوب ئالى په‏يغه‏مبه‏ر

 ناكا به دلٌى هيچكه سداگوزه‏ر

 مه‏شره‏بت ئه‏گه‏ر با ئينسافيه‏

(انى تارك فيكم)[38] كافيه‏

 بچوٌ سواعق بيٌرا بخويٌنه‏

له شه‏ئنياندا هيچ دامه‏ميٌنه‏

 غيرى ذاتى حه‏ق جه‏لله ته‏قه‏ده‏وس‏

سه‏واى په‏يغه‏مبه‏ر بوو زورتگه‏رىٌ هه‏س‏

 خوٌ سه‏ركارى حه‏ق (بارى الْبَرَّية)

له ره‏بت و نيسبه‏ت فه‏رزه‏ند به‏رى‏يه‏

 په‏س له لاى فامين هه‏ر كه‏سىٌ كه‏سه‏

وتت: ئه‏ولادى په‏يغه‏مبه‏ر به‏سه‏

 ئه‏وانت له‏به‏ر چاكه گه‏ره‏كه‏

مه‏عره‏كه‏ى ناوىٌ ئه‏و موشته‏ره‏كه‏

 ناشىٌ ويجدانت ئه‏مه نه‏زانىٌ‏

نيسبه‏تى خاسه‏ى په‏يغه‏مبه‏ر كوانىٌ‏

 هه‏س ئه‏م مه‏سئه‏له كه‏س له به‏رى وىٌ‏

فه‏رعى بىٌ عه‏مه‏ل له به‏ش به‏رى وىٌ‏

 (رب لا احصى ثناءً عليك)

البَدءُ و العَودُ مِنْكَ و اِلَيك)

 له‏سه‏رمان شوكرى توٌ بىٌ حيسابه‏

بوٌ ئه‏م نه‏بى‏يه‏و ئالو ئه‏سحابه‏

 فه‏رمانيان وه‏ده‏س سه‏فيرى ديندا

وه‏تابعين دا و موجته‏هيديندا

 چه موجته‏هيدين ئه‏سحابى ئه‏قوال‏

چه موجته‏هيدين ئه‏ربابى ئه‏حوال‏

 وه‏كوو مه‏شياخ هه‏موو ته‏رايق‏

 (جزاهم‏الله) به اجر لايق‏

 باوه‏رٍمان  هه‏يه ته‏سديعيان كيٌشا

له رىٌ ديندا گشت سه‏ريان ئيٌشا

 كول ئه‏هلى كه‏مالٌ به ته‏كميل خه‏ريك‏

 كول ساحيب سلووك مه‏شغولى ته‏سليك‏

 دريٌغيان نه‏كرد له شه‏رع و له وه‏رع‏

 چه زاهيرى شه‏رع، چه باتنى شه‏رع‏

 به‏وان ئيحيا بوو ئه‏سل و فه‏رعى دين‏

(احياهم الله رب العالمين)

    هه‏روه‏ها له مه‏دحى ئيمامى عه‏ليدا ئه‏لٌىٌ:

 چراى (ذى النورين) ئه‏وا كوژياوه‏

 پالٌ ده‏چارنى‏يه وه‏لاى ده‏ركاوه‏

 بابى مه‏دينه‏ى عولومى هودا

قاليعى بابى خه‏يبه‏رى عيدا

 وه‏لى مؤمنين ئوسوه وموقته‏دا

مرتضايه و مجتبى و مهتدى‏

 چلوٌن فه‏زلٌيٌكى وازيحه و جه‏لى؟

 (مَنْ كُنتُ مَولاه مولاهُ على)[39]

 (و عَنْ شأنِه الْعَلِّى يُجَلّى)

اَن رُدَّت الشَّمس لِكَى يُصَلىّ)

 نه‏ورى حه‏ده‏قه‏ى گولٌشه‏نى سه‏فا

نوورى حه‏ده‏قه‏ى عيرفان و وه‏فا

 كه‏وكه‏بى بروجى ئه‏وسافى جه‏مال‏

ئه‏سه‏دى بيٌشه‏ى نعووتى جه‏لال‏

 (اَخُ حَبيبِ الرَّبِ الْمُهيمن)

(حَبه عُنوان كِتابِ الْمؤمن)

 خُصَّ بِهِ من حَضرةِ الْمُختار

 (اَنْتَ قَسيمُ الجنة و النار)[40]

 (ما اَحَد عَنِ الصّراط جازا)

 (حتى يُرَقِّن لَهُ الْجوازا)

 دره‏ختى ساحيب ميوه‏ى رائيقه[41]

 فه‏رق ناكا ميوه‏ى صاحيب ذائيقه‏

 (اَلَيسَ رَأسُ بَدَن الْوجود)

(رَأسَ جَيب حَضَرَةِ الوَدود)

 هَلْ زُوّجِ (زهرا) غَيْرَ ذالْفَتى‏)

(هَلْ اَتى‏ اِلاَّ فِيهِ هَلْ اَتى‏)[42]

 كيٌس گه‏يشتوىٌ تا ئه‏وينهايه‏

له شه‏ئنيدا بىٌ تا سيصه‏د ئايه‏

 (اَليسَ قالْ وَلَدُ الْخَطاب)[43]

(مَعَ ذلك الْفَضلِ لِذاكَ الجناب)

 په‏ناه به‏و خوداى (ذى آلالا و مينه)

له‏و موعضه له بوٌى نه‏وىٌ (بوالحسن)

 كىٌ بوو قائيل وىٌ به (والله ما)

تَنَزَّلَتْ مِن آية مِن سَما)

 ئيلاّ ده‏يزانم يه‏ك يه‏ك به ئيثبات‏

له‏چى داو، له كوىٌ و له سه‏رى كىٌ و كه‏ى هات‏

 (وهذا الكلامُ لا تَغْفَلْ عَنْهُ)

(عَلِّى مِنِّى و اَنا مِنْهُ)

 (وبذالحديث عِلْمنا حَصَل)

(فى هذالفتى مِنْ عيسى مثل)

 شه‏مسى ئاسمان عيززوته‏وقيره‏

ئاثار كه‏ثيره ئه‏نوار شه‏هيره‏

 ئه‏ر مه‏دحى بكه‏م مه‏دحى خوٌمه فاش‏

نوورى ئه‏و له‏كوىٌ و بينايى خه‏ففاش‏

 (اِجْتَثَّ مِنَ الدّنيا اجتثاثاً

 (و باينها قلباً ثلاثاً[44]

 (جاد بالوجود فى الرب المعبود)

(غاصت نفسه فى بحر الشهود)[45]

 مورادى موراد ره‏ببى هادى بوو

(مورادى)[46] قاضى بوٌ مورادى بوو

 (طاع لامرٍ يَمضىِ و مَضى‏)

(ما راعه ما قَضا الْقضا)

 (اَسْلَمَ وَجْهَه لما جبهه‏

 (فَكَرَّمَ الله تعالى وجهه)[47]

    *  *  *

    ئه‏سيرى‏

  ئه‏ى روٌلٌه‏ى قوٌچانى عه‏لى شيٌرى يه‏زدان‏

ئه‏ى ته‏رزى دره‏ختى ته‏رٍو سه‏بزينى حوسه‏ينى‏

    ناوى شيٌخ عه‏بدولخالق - ه، كورٍى شيٌخ حوسه‏ينه‏و براى نه‏جمه‏ددين ئه‏فه‏ندى نيشتمانپه‏روه‏رى به‏ناوبانگى كورده.

    نازناوى ئه‏سيرى كه بوٌ خوٌى هه‏لٌبژاردووه نسبه‏ت به زاناى ناودارى كورد (ابن الاسير)ه. ئه‏م شاعيره له سالٌى 1890ى.ز، له شارى كه‏ركوك له دايك بووه، له هه‏ژده سالٌيدا چوته فه‏قى‏يه‏تى له هه‏ورامان و سليٌمانى و بانه ده‏رسى خويٌندووه.

    ره‏وشتى ئه‏سيرى وابووه كه هه‏موو روٌژيٌك له پاش نويٌژى به‏يانى قورئانى ئه‏خويٌند تا كاتى هه‏تاو هه‏لٌ‏ئه‏هات.

    ئه‏سيرى له‏گه‏لٌ ئيش و كارى ده‏ولٌه‏تى زوٌر سه‏رو كارى هه‏بووه، هه‏ر وه‏كو خوٌى ئه‏لٌىٌ له 23 سالٌيدا سه‏رنووسه‏رى دادگا بووه. له سالٌى 1943 به‏رٍيٌوه‏به‏رى (ئه‏موالى قاسيرين) بوو. له 1951 له دادگاى شه‏رعى كه‏ركوك بووه تا سالٌى 1958 كه ته‏قاويت كرا. له سالٌى 1960ى.ز توشى نه‏خوٌشى شيٌرپه‏نجه ئه‏بىٌ، له سالٌى 1962ى.ز كوٌچى دوايى ئه‏كات و له گوٌرٍستانى شيٌخ موحى‏ددين ئه‏نيٌژرىٌ.

 سه‏رنج:

    ئه‏سيرى هه‏ر وه‏كو له ژيان‏نامه‏ى ده‏رئه‏كه‏وىٌ، پياويٌكى خويٌنده‏وار و به ته‏قوا و ئايينى بووه. جا به‏م بوٌنه‏وه شيعرى له‏باره‏ى ستايشى پيٌغه‏مبه‏ر زوٌره. هه‏روه‏ها ستايشى نه‏وه‏كانى پيٌغه‏مبه‏ر واته (سه‏ييده‏كان)، بوٌيه له‏م شيعره‏شدا كه باسى ستايشى يه‏كىٌ له نه‏وه‏كانى پيٌغه‏مبه‏ر ئه‏كات، واته (سه‏ييد بابه عه‏لى به‏رزه‏نجى) كه له ساداتى به‏رزه‏نجه‏يه. له پاكى باب و ئه‏جدادى ئه‏دوىٌ، چوٌن ئه‏گه‏رٍيٌته‏وه بوٌ سه‏ر نوتفه‏ى پاكى بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر كه دوانزه ئيمامن. ليٌره دا ئه‏و به‏يتانه‏ى كه شاهيدى باسه‏كه‏مانه هيٌناومانه كه ئه‏فه‏رموىٌ:

  ئه‏ى دائيره‏ى مه‏ركه‏زى مولكى شه‏هى بابان[48]

ئه‏ى تازه نه‏مامى چه‏مى شيرينى سمايل‏

 ئه‏ى لاله‏ى به‏رٍاق و گه‏شى چيمه‏نى عه‏دنان[49]

ئه‏ى نوتفه‏ى پاكيز و گوزيده‏ى شه‏هى موسلٌ‏

 ئه‏ى روٌلٌه‏ى قوٌچانى عه‏لى شيٌرى يه‏زدان[50]

ئه‏ى ته‏رزى دره‏ختى ته‏رٍو سه‏بزينى حوسه‏ينى[51]

    ئه‏ى عه‏رعه‏رى ده‏س نيژو وه‏چى دوانزه ئيمامان[52]

    حه‏ريق‏

     ناوى سالح كورٍى مه‏لا نه‏سرولٌلاى زيٌوه‏يى‏يه(زيوه)، گونده‏كه‏ى له نزيك سورداش له ناوچه‏ى سليٌمانى، نه‏ك زيٌوه‏و هه‏رته‏لى خوٌشناوه‏تى. حه‏ريق له شيعره‏كانى وه‏كو فه‏يله‏سوف و عارفيٌك خوٌى ئه‏نويٌنىٌ، جا من حه‏زم نه‏كرد ئه‏م عارفه ناوداره له كاروانى شاعيرانى ئه‏م ناميلكه‏يه بىٌ ناوى بىٌ، گه‏رچى حه‏ريق شيعرى له‏م باره‏وه نه‏بووه، به‏لاٌم چه‏ند به‏يتيٌكم له كتيٌبى (شمس الدين برهانى) كه مه‏نسوب به‏م ذاته‏يه به‏رچاوكه‏وت، به‏داخه‏وه راسته‏وخوٌ باسى ئال‏و به‏يت ناكات، به‏لاٌم له ويٌچواندن ناوى (موحه‏ره‏م) و ذولٌفه‏قارو فه‏تحى خه‏يبه‏رى هيٌناوه، چوٌن ئه‏مانه په‏يوه‏نديان به ئه‏هل و به‏يتى پيٌغه‏مبه‏ره‏وه هه‏يه، بوٌ ئه‏وه‏ى ناوى له ناوانى ئه‏م كاروانه كه‏م نه‏بىٌ ئه‏م چه‏ند ديٌره‏م به‏ناوى شاهيد بوٌ بابه‏ته‏كه‏مان هيٌناوه كه ئوميٌدمان وايه له‏گه‏لٌ حه‏يده‏ر فاتحى خه‏يبه‏ر حه‏شر بكرىٌ.

 بوٌ گولٌى رووت ماته‏مى په‏رچه‏م ده‏بينىٌ‏و بويه‏وا

ماهى[53] نه‏وروٌزم به‏شيٌوه‏ن وه‏ك محه‏رره‏م[54]خوٌى نواند

    شمس الدين برهانى، ل 344

 به نه‏حوى سه‏رفى دلٌ تا زولفه‏قارت[55] گرته نيٌو چه‏نگت‏

وه‏كو حه‏يده‏ر له فه‏تحى خه‏يبه‏را شمشيركيٌشابى[56]

    شمس الدين برهانى، ل 347

    خانى‏

 دى ثيتن توو ب زانى ب دل ناث ئيمامان‏

عه‏لى‏چارن‏حه‏سه‏ن‏دوموحه‏ممه‏دسيٌنه‏ئه‏ى‏جان‏

    ئه‏حمه‏دى خانى يه‏كيٌكه له‏و ئه‏ستيٌرانه كه له ئاسمانى ئه‏ده‏بى كورديدا ئه‏دره‏وشيٌته‏وه، من ناوى لىٌ ئه‏نيٌم ئه‏ستيٌره‏ى زوهره‏ى ئه‏ده‏بى كورد.

    خانى ناوى ئه‏حمه‏ده كورٍى ئه‏لياسه، له بنه‏مالٌه‏ى خانيانى ولاٌت بايه‏زيدو بوٌتانه، له سالٌى 1650ى - ز له دايك بووه، 58 سالٌ عومرى كردووه، له بايه‏زيد كوٌچى دوايى كردووه، له‏ويٌش نيٌژراوه. خانى له مزگه‏وتى (مراديه)ى بايه‏زيد قورئانى خويٌندووه. بوٌ ته‏واوكردنى خويٌندن چوٌته ئه‏م شارانه: نورفه، ئه‏خلات و به‏تليس. سه‏رى له ولاٌتى ميسريش داوه، زانايه‏كى به‏ناوبانگى روٌژگارى خوٌى بووه. شاكارى ئه‏حمه‏دى خانى بيٌجگه له نه‏وبه‏هار، مه‏م و زينه، پاله‏وانى چيروٌكه‏كه‏ش كورده و چيروٌكه‏كه‏شى له بنه‏رٍه‏تدا كوردى‏يه.

    خانى هه‏ر وه‏كو شاعيرانى ديكه‏ى كورد، شيعرى ستايش و ئايينى هه‏يه، له شيعره ئايينى‏يه‏كانى به جوانى باسى خه‏ليفه‏كان و دوانزده ئيمام ئه‏كات كه ليٌره‏دا ئه‏و به‏يتانه‏ى كه شاهيدى مه‏به‏سته‏كه‏مانن، ئه‏مانه‏ن:

 خه‏ليفه چارن[57]، دوازده ئيمامن[58] ئه‏ى موسلمان‏

ژى چارانه، ئه‏بوبه‏كر، عومه‏ر وعوسمان، ئه‏وى دى‏

 عه‏لى بىٌ ته‏كه‏لف كو بوو خاته‏م ژى بو وان‏

 دى ثيتن توو ب زانى ب دل ناث ئيمامان[59]

 عه‏لى‏چارن[60]حه‏سه‏ن‏دو[61]موحه‏ممه‏دسيٌنه(61)ئه‏ى‏جان[62]

ئيمامى دى حوسه‏ينه[63]دى گه‏ل موسا[64] وه جه‏عفه‏ر[65]

    ئه‏ثن بالجمله[66] بىٌ شه‏ك ب زان قه‏نج ئيمامان[67]

    خاكى‏

  فيداى ئه‏و صاحبى به‏يته‏م به ئه‏هل‏وبه‏يته‏وه فه‏رمووى‏

ميسالى ئه‏هل‏وبه‏يتى من سه‏فينه‏ى نوح‏و توفانه‏

    خاكى ناوى موحه‏ممه‏دى كورٍى ئه‏حمه‏ده‏و خه‏لٌقى ديٌى (ئه‏حمه‏د برٍنده)يه له ده‏شتى وارماوه نزيك به شاره‏زوٌر. له سالٌى 1255ى كوٌچى له دايك بووه.

    له حه‏وت سالٌيدا ده‏ستى كردووه به خويٌندن تا قورئان و چه‏ند كتيٌبيٌكى فارسى و سه‏ره‏تايى ته‏واو كردووه، ئينجا چووه‏ته سليٌمانى لاى مه‏لا موحه‏ممه‏دى مه‏حوى و چه‏ند مه‏لايه‏كى تر خويٌندويه‏تى، له پاشا چوٌوه بوٌ سنه خويٌندنى ته‏واو كردووه. له دواييدا گه‏رٍاوه‏ته‏وه بوٌ سليٌمانى، بوٌ بژيوى خوٌى قوتابى راگرتووه و ده‏رسى فارسى و كتيٌبى سه‏ره‏تايى پىٌ وتون. زوٌرترينى قوتابى‏يه‏كانى له پاشا بوون به شاعير، وا دياره له‏گه‏لٌ ده‏رس پىٌ وتنيانا ده‏ستكارى هه‏ست و بيريشيان كردووه‏و ئه‏وانيش ئيلهامى شيعريان له‏وه‏وه وه‏رگرتووه، وه‏كو مه‏لا مه‏حمودى بيٌخود و شيٌخ سه‏لام و مه‏لا ديٌليٌژيى و مه‏لا خاليدى مه‏حوى و گه‏ليٌكى تر.

    خاكى له سالٌى 1326ى كوٌچى به نه‏خوٌشى زه‏حيرى كوٌچى دوايى كردووه.

 سه‏رنج:

     هيٌژا سه‏ييد موحه‏ممه‏دى خالٌ راثه‏يه‏كى په‏راويٌزى له‏سه‏ر شيعره‏كانى مه‏لا خاكى نووسيوه، په‏سه‏ندمان زانينى هه‏مان راثه‏كردن بيٌنين به بىٌ ده‏ست كارى.

    پارٍانه‏وه‏

  مه‏ريٌژه ئابرٍووم ياره‏ب به‏ئابى رووى بنى‏زه‏هرا

من‏ئه‏رچى‏ئابرٍووى خوٌم رشت له‏بوٌ يه‏ك‏نان‏ودوونانه[68]

 اِلهى نيم ئه‏گه‏رچى من حه‏ريفى شعر و ئه‏هلى به‏يت‏

به به‏يتم لىٌ قبولٌ فه‏رمو، له‏به‏ر ئه‏م ئه‏هل‏و به‏يتانه[69]

 چ ئه‏هلىٌ ئه‏هلى ته‏بجييل‏و جه‏ليل‏و مه‏دحه‏تى جبرييل‏

چ ئه‏هلى حوبيان حه‏بى عه‏لاجى زوعفى ئيمانه[70]

 چ به‏يتى خانه‏ى ئازاديى وه‏كو به‏يت‏العتيقى حه‏ق‏

 چ به‏يتى خانه‏ى شادى وه‏كو جيٌى وه‏صلى جانانه[71]

 چ به‏يتى مه‏جمه‏عى عصمه‏ت[72] مطافى زومره‏ى قدسى‏

چ به‏يتى مه‏رجه‏عى حه‏شمه‏ت كه سه‏د داراى ده‏ريانه[73]

 له هه‏ر جىٌ‏يه‏ك كه‏مين به‏نده‏و كه‏نيزيٌكى ده‏رى ده‏ركه‏وت‏

چ جيٌگه‏ى خان‏و خاقانه، چ ياراى حوروغلمانه[74]

 فيداى ئه‏و صاحبى به‏يته‏م به ئه‏هل‏وبه‏يته‏وه فه‏رمووى‏

ميسالى ئه‏هل‏وبه‏يتى من سه‏فينه‏ى نوح‏و توفانه[75]

 كه‏سىٌ له‏م فولكه‏دا جيٌى گرت، به‏لٌىٌ نعم‏النجاتى گرت‏

كه‏سىٌ ده‏ستى كه‏لىٌ به‏ردا غه‏ريقى گيٌژى (عصيانه)[76]

 برا له‏م گه‏شتى‏يه هه‏ركه‏س برٍا ده‏ستى برٍا ده‏ستى‏

جه‏زاى «تبت يدا» كردن به به‏سته‏و به‏سته ليٌدانه[77]

 خوداوه‏ندا مه‏ده‏به‏ر با به ئاگر ئابرٍوى خاكى‏

ببه‏خشه عه‏يب و نوقصانى بزرگى به‏م بزرگانه‏

 له زه‏رٍاتى زباندارى هه‏چى زيٌرٍوح و حه‏يوانه‏

سه‏د ئه‏فلاك و زه‏مين پرٍ بىٌ نه‏كو هه‏ر ئه‏م مه‏كانانه‏

 زبانى هه‏ر يه‏كىٌ ته‏نها هه‏چى باقى ئه‏لٌيٌن بيلٌىٌ‏

به هه‏ر طه‏رفه‏و، ده‏قيقه‏و، ده‏م، به هه‏ر له‏حزه‏و به هه‏ر ئانه‏

 چوار به‏يتىٌ كه سه‏ر له‏وحه‏ى قه‏سيده‏م بوو قسه‏ى ده‏م بوو

به سوٌزى دلٌ مكره‏ركه‏ن، ئه‏مانه‏و چى موسلٌمانه[78]

                باسى عه‏لى‏

 بلٌىٌ تا ريٌوى طبعانى نفاق ئه‏نديشى ئه‏م سه‏حرا

كه‏ناره گير بن ئيتر نوٌبه نوٌبه‏ى شيٌرى مه‏يدانه[79]

 به كامين زوٌرو زاتىٌ، كه‏س به‏يانى زوٌرو زاتى كا

كه وه‏ك قلب الاسد قه‏لبى ئه‏سه‏د له‏م شيٌره له‏رزانه[80]

 شه‏وى هجره‏ت له مه‏ككه ئه‏حمه‏دو صديق كه ده‏ربازبوون‏

له جيٌگه‏ى ئه‏حمه‏دا حه‏يده‏ر به شييروٌ نوست شيٌرانه[81]

 عه‏دوو،وه‏ختىٌ عه‏لى‏يان‏دى له جيٌى‏ئه‏حمه‏د،له‏جىٌ‏مات‏بوون‏

له هه‏ر كوىٌ ده‏ركه‏وىٌ گويٌى شيٌر،به‏لٌىٌ ريٌويى هه‏راسانه‏

 خوٌ ناويٌرم بلٌيٌم ده‏ستى عه‏لى و ده‏ستى خودا يه‏كبوون‏

ئه‏ترسم پيٌم‏بلٌيٌن: شيعه‏ى عه‏لى ئه‏م كوٌنه سونيانه‏

 قسه‏ى قه‏لعى ده‏رى خه‏يبه‏ر به ده‏ست ئه‏و حه‏يده‏ره ناكه‏م‏

به دلٌدا يادى ئه‏و به‏حسه ئه‏گه‏ر بىٌ ديٌته جوٌلانه[82]

 خه‏لاٌتى (لافتى) ئه‏م شان، خه‏لاٌتى(هل‏اتى) ئه‏وشان‏

نيشانى شانى شانى شان به ئه‏و شا نه، به ئه‏م شانه[83]

 فدات بم تاقه سوارى ابن عمى احمدى مختار

كه بىٌ توٌ خانه ويٌرانه نه‏ك ئيٌرانه چ ئيٌرانه[84]

 عه‏لى ئينسانى عه‏ينه‏يه، عه‏لى بابى حه‏سه‏نه‏ينه‏

عه‏لى بابى مه‏دينه‏ى علمه نه‏ك هه‏ر بابى ئه‏م دوانه[85]

 اسدالله الغالبْ علىُ ابن ابى‏طالب‏

عه‏زييز نالٌيٌم وه‏كو جانه، دلٌى جان ئه‏لفى نيٌو جانه[86]

 نيه شمشيٌرو شير الا على و ذوالفقارى به‏س‏

عه‏جه‏ب له‏م شيرى به‏رٍانه، زهى له‏م شيٌرى غه‏رٍانه[87]

 نى هه‏ر شيٌرى شه‏هى شيٌرو نى هه‏ر شمشيٌرى شاهى شير

چ شيرىٌ ذوالفقار ئاخر، چ شيٌرىٌ شيٌرى غه‏رٍانه[88]

 عه‏لى‏يه حوبى عنوانى سه‏حيفه‏و نامه‏ى ئيمانه[89]

به ته‏حريمى بلٌىٌ خاكى، به ته‏عريضات و ئيمانه[90]

 (صدف) بوٌ (صلبى) حه‏يده‏ر نه‏سلى ئه‏حمه‏د دانه‏يى گه‏وهه‏ر

دوو دورٍه‏ى فاتيمه‏و حه‏يده‏ر يه‏كى يه‏ك دورٍى يه‏كدانه[91]

    چروستانى‏

    له ده‏شت و ده‏ر شه‏قايق وا پژاوه‏

ده‏لٌيٌى خويٌنى شه‏هيدانه رژاوه‏

    زوٌر جوان و رازاوه ئه‏توانرىٌ ئه‏م به‏يته هوٌنراوه له وه‏سفى به‏هاردا بوترىٌ كه چوٌن ده‏شت و ده‏ر، شاخ و كيٌو هه‏موو به ره‏نگى سه‏وز داپوٌشراوه، بنارى كيٌو و شاخه‏كان كه باران زوٌرتر به خوٌيانه‏وه ئه‏بينن تا ده‏شته‏كان، چينيٌكى سه‏وز وه‏كو فه‏رشى خوايى زه‏وى‏و زار هه‏موو ئه‏گريٌته‏وه خوٌ، وه له سه‏وزايه‏يى دا نه‏قش و نيگاريٌكى رازاوه‏يه، ليٌره‏دا ويچوواندنى چروستانى زوٌر جوانه - ده‏لٌيٌى خويٌنى شه‏هيدانه رژاوه - به‏رٍاستى شه‏قايق يانى گولاٌلٌه سور، كاتىٌ له ناو سه‏وزايى به‏هار دا سه‏ر به‏رز ئه‏كاته‏وه، سروه‏ى به‏هار، به‏م لاو ئه‏ولادا ئه‏يشكيٌنيٌته‏وه ئه‏لٌيٌى خويٌنى شه‏هيده!

    توٌ بلٌيٌى لاشه‏ى خويٌناوى سه‏ر برٍاوانى شه‏هيدان له گوٌرٍه‏پانى شه‏رٍدا وه‏كو شه‏قايق نه‏بىٌ! بوٌچى نه! سالٌ هه‏ر سالٌه، به‏هاريش له‏سه‏ره‏تايه، هه‏مان ديمه‏ن هه‏ميشه دوو باره‏و سىٌ باره‏و هه‏زار باره ئه‏بيٌته‏وه، بوٌ ئه‏وه گوٌرٍانيٌك رو بدات و خه‏م په‏ژاره‏يه‏ك به‏جىٌ بميٌنىٌ، چون به‏هاره و ته‏مه‏نى كورته و خوا حه‏ز بكات به‏هارى دى ديٌته‏وه به هه‏مان شيٌوه، به‏لاٌم ئه‏وه‏ى كه هه‏رگيزاو هه‏رگيز ناگه‏رٍيٌته‏وه خه‏م و په‏ژاره له جيٌى سروه‏ى به‏هار به‏جىٌ ئه‏هيٌلٌىٌ و بوٌ جاريٌك خوٌى وه‏كو شه‏قايقى سه‏ر سه‏وزى‏يه‏كانى بنارو ده‏شته‏كان ئه‏نويٌنىٌ شه‏هيده. به‏لٌىٌ شه‏هيد، گه‏رچى شه‏هيد جاريٌك خوٌى به به‏هار ئه‏چوويٌنىٌ، به‏لاٌم بوٌ هه‏ميشه زيندووه‏و ناوى هه‏ر ئه‏ميٌنىٌ.

    دواى ئه‏م پيٌشه‏كى‏يه كورته ديٌينه‏وه سه‏ر شاعيرى كاروانه‏كه‏مان مه‏لا موحه‏ممه‏دى كورٍى مه‏لا عه‏بدورره‏حمانى چروستانى، مه‏لا چروستانى ئه‏سلٌه‏كه‏ى ئه‏گه‏رٍيٌته‏وه بوٌ سه‏ر بنه‏مالٌه‏ى پيرى خدرى شاهوٌ، له سالٌى (1312)ى هه‏يثى كه به‏رامبه‏ره له‏گه‏لٌ 1890ى زايينى له ديٌى ئابلاٌخ كه ئيٌستا گه‏ره‏كيٌكه له شارى سليٌمانى له دايك بووه.

    مه‏لا موحه‏ممه‏دى چروستانى هه‏ر وه‏كو له ديوانه‏كه‏يدا هاتووه كه له سالٌى 1985زايينى چاپ كراوه، تووشى گرفتارى‏و چه‏رمه‏سه‏رى زوٌر له ژيانيدا بووه، زوٌربه‏ى ناو چه‏كانى كوردستان بوٌ فه‏قيايه‏تى‏و مه‏لايه‏تى گه‏رٍاوه.

    له سالٌى 1932ى زايينى ئه‏بيٌته مه‏لاى مزگه‏وتى نه‏قيب تا دوايى ژيانى به مه‏لايه‏تى و ئاموٌژگارى كردن ئه‏باته سه‏ر تاكو روٌژى پيٌنج‏شه‏ممه مانگى نيسانى 1963ى زايينى هه‏ر له سليٌمانى كوٌچى دوايى ئه‏كات و له گوٌرٍستانى شيٌخ جافه‏ر ئه‏نيٌژرىٌ.

 سه‏رنج:

    شاعيرى پايه‏به‏رزى ئه‏م جاره‏شمان هه‏روه‏كو شاعيرانى ترى كاروانه‏كه‏مان له پله‏ى يه‏كه‏مدا زوٌربه‏ى شيعره‏كانى نيشتمان‏په‏روه‏رى‏يه، به‏لاٌم لىٌ دوانى ئيٌمه له گوٌشه‏يه‏كى تايبه‏تى شيعره‏كانى‏يه‏تى كه ئه‏ويش گوٌشه‏ى ئايينى و مه‏دح ويٌچوونه. سه‏ليقه‏ى هه‏لٌبژاردنى چروستانى بوٌ ئه‏م كاروانه هه‏روه‏كو شاعيرانى تره، شيعره‏ى له‏باره‏ى ئه‏هل‏و به‏يت هوٌنيوه‏ته‏وه، به جوٌريٌكى تر ئه‏توانين بلٌيٌين وشه‏ى ئه‏هل‏و به‏يت له شيعره‏كانيدا هاتووه، ئه‏ميش بابه‏تيٌكه كه ئيٌمه له‏و باره‏يه‏وه پشكنينمان ئه‏نجام داوه. به‏م بوٌنه‏يه‏وه ئه‏م شاعيره توانى به‏م چه‏ند ديٌره هوٌنراوه‏يه جيٌى خوٌى له‏م كاروانه‏دا بكاته‏وه، دوايين دوعامان بوٌ ئه‏م شاعيره مه‏لايه هه‏ر به‏يته شيعريٌكى خوٌيه كه ئه‏لٌىٌ:

 چروستانى ئوميٌدى عه‏فوى خوايه‏

كه هاوناوى ره‏ئيسى ئه‏نبيايه

    شاهيدى بابه‏ته‏كه‏ى ئيٌمه چه‏ند ديٌرٍيٌكه له قه‏سيده‏كه‏ى به‏ناوى (صه‏له‏وات) له لاپه‏رٍه‏ى [92] ديوانه‏كه‏ى دا هاتووه و گزنگى قه‏سيده‏كه‏ى به‏م جوٌره ده‏ست پىٌ ئه‏كات:

 ئيلاهى ره‏حمه‏تى لايق به حوببى توٌ له بوٌ ئه‏وه بىٌ‏

بيرٍژيٌنه به‏سه‏ر ئه‏و به‏حرى عيلم و شه‏مسى عيرفانه‏

    پاشان دريٌژه ئه‏دا به شيعره‏كانى تا ئه‏گاته شاهيدى ئيٌمه كه ئه‏فه‏رموىٌ:

 1)له پاشا داگرىٌ ئه‏سحابى به‏دريش يه‏عنى يارانى‏

به هه‏يبه‏ت كيٌوى لوبنان و به هه‏لٌمه‏ت شيٌرى سه‏ر لانه‏

 2)بدا مه‏وجى له باقى ئه‏هلى‏به‏يت و يه‏ك به يه‏ك ياران‏

به مه‏خصوصى به‏توول ئه‏و فاتيمه‏ى سه‏ردارى نيسوانه‏

 3)له‏گه‏لٌ دوو نوورى چاوى«مصطفى» دووشاهى شوببانا

كه گه‏ردوون جه‏رگى بوٌ مه‏ظلوميان برژاو پرژانه‏

 4)ئه‏گه‏ر ئه‏رزو فه‏له‏ك فرميٌسكى خويٌن ريٌژن كه‏مه هيٌشتا

له روحانى مه‏له‏ك له‏م ئيٌشه‏دا سووتاوو بوريانه‏

 5)عه‏جه‏ب ماوم كه له‏م دوو غه‏دره ديده‏ى ئاسمان ماوه‏

كه سورمه‏ى هه‏ر دوو چاوى خاكى پاكى نه‏على پىٌ‏يانه‏

 6)له‏گه‏ل ئه‏و ئه‏هلى‏به‏يته هه‏ر دوو مامى «مصطفى» عه‏بباس‏

شه‏هى كيٌوى «احد» حه‏مزه كه ئه‏و شيٌرى شه‏هيدانه‏

 7)برٍيٌژه ره‏حمه‏ت‏و(رضوان)به‏سه‏ر روح‏و دلٌى هه‏مووان‏

به وه‏صلت تا ببن شادان له‏گه‏لٌ ئه‏و ئه‏سلٌى ئه‏كوانه‏

    به‏رٍاستى شيعره‏كانى مه‏لا چروستانى زوٌر فه‏سيح و ره‏وانه بوٌ ئه‏هلى ئه‏ده‏ب و عيلم پيٌويستى به راثه‏كردن نيه، به‏لاٌم له هه‏ندىٌ له به‏يته‏كانى هه‏ندىٌ وشه هه‏يه، ره‏نگه بوٌ خه‏لٌكى عه‏وام نامو بىٌ. له به‏يتى دوو (ئه‏هلى‏به‏يت) مه‏به‏ستى حه‏زره‏تى فاتيمه و ئيمامى عه‏لى و ئيمامى حه‏سه‏ن و ئيمامى حوسه‏ينه. (به‏توول) يانى پاك و خاويٌن، سيفه‏تى حه‏زره‏تى فاتيمه‏ى زه‏هرايه. له فه‏رموده‏دا هاتووه هيچ كاتىٌ بىٌ نويٌژى كه هى ژنانه ئه‏و نه‏يبووه! (سه‏ردارى نيسوانه) مه‏به‏ستى شاعير فه‏رموده‏ى پيٌغه‏مبه‏ره كه فه‏رمويه‏تى (فاطمة سيدة نساء العالمين).

    له به‏يتى سىٌ دا (دوو نورى چاوى «مصطفى» دو شاهى شوببانا) مسته‏فا نازناوى پيٌغه‏مبه‏رى ئيسلامه. (دو نورى چاوى) يانى ئيمامى حه‏سن و ئيمامى حوسه‏ين. (دوو شاهى شوببانا) له‏به‏ر زه‏روره‏تى شيعرى واى نووسيوه، له ئه‏سلٌدا (شه‏بابا)يه يانى دوو لاو، مه‏به‏ستى شاعير هيما به فه‏رموده‏ى پيٌغه‏مبه‏ره(د.خ) كه فه‏رمويه‏تى (الحسن والحسين سيدا شباب اهل الجنة) - حه‏سه‏ن وحوسه‏ين سه‏روه‏رى لاوانى به‏هه‏شتن). شاعير وتويه‏تى جه‏رگى گه‏ردوون بوٌ مه‏زلوم بوونيان برژا و پرژانه، مه‏زلوم بوونيان بوٌ ئه‏وه‏ى كه دوو نورى چاوى پيٌغه‏مبه‏ر بوون و نوورى چاوى پيٌغه‏مبه‏ر نوورى چاوى هه‏موو موسلٌمانه‏كان مايه‏ى داخ و ره‏نجه، ئه‏گينا له دونيادا مه‏زلوم زوٌره، به‏لاٌم مه‏زلووم بوونى ئه‏مانه به‏رٍاستى جه‏رگى گه‏ردوون ئه‏برژينىٌ يانى نه‏ك هه‏ر ئاده‏ميٌزاد، به‏لكو دارو به‏رد و شاخ و ده‏ريا و ئاسمان و زه‏وى بالٌنده‏كانى ئاسمان‏و جانه‏وه‏رانى ژيٌر ده‏ريا هه‏موو له‏و روٌژه‏دا كه يه‏كىٌ له‏و دوو نوره به ده‏ستى په‏يرٍوانى ئايينى باپيرى خوٌى يانى موسلٌمانه‏كانى ئه‏و سه‏رده‏مه له روٌژى عاشورا دا سه‏ر ئه‏برٍىٌ، هه‏موو له جياتى فرميٌسك خويٌن له چاويان ئه‏رٍژا. مه‏زلومى بوونى بوٌ ئيٌره ئه‏گه‏رٍيٌته‏وه، كورد واته‏نى هيٌشتا كه‏فه‏نى پيٌغه‏مبه‏ر و باوكى و دايكى نه‏رزا بوو كورٍى بنه‏مالٌه‏يه‏ك كه له ماوه‏ى بيست و سىٌ سالٌ وه‏حى له ده‏رگاى ئه‏دا، وه‏كو قه‏ساب چوٌن مه‏رٍ سه‏ر ئه‏برٍىٌ، ئه‏وا له ده‏شتى كه‏ربه‏لا سه‏رببرٍدرىٌ و سه‏ره‏كه‏ى به‏سه‏ره نيٌزه‏وه له ولاٌتى عيٌراق تا ولاٌتى شام ببردرىٌ، مه‏به‏ستى له مه‏زلووم بوونى شاعير ئه‏و بوو.

    تا ئيٌره شاهيدى باسه‏كه‏مان بوو، به‏يته‏كانى تر روون و ره‏وانه، ماناو واته‏ى به ئه‏ستوٌى خويٌنه‏ره.

    *  *  *

    مه‏لا په‏ريٌشان[93]

    روٌ - روٌ

  په‏روه‏رده‏ى باوه‏شى (خيرالبشر) روٌ[94]

پاله‏وانى شه‏هيد زاده‏ى حه‏يده‏ر روٌ

 بازوى (يدالله) له كار كه‏وتوو روٌ

روخسارى خوٌلاٌوى مانگى چوارده روٌ

 شيرينى داويٌنى زه‏هراى به‏تول روٌ

بوٌ مه‏رگ يارانى زار و مه‏لول روٌ

 لولو و مه‏رجانى ده‏رياى قورئان روٌ

جيٌگرى زانستى پيٌغه‏مبه‏ران روٌ

 واوه‏يلا له ده‏ست ئاسمانى شين روٌ

زارى و زه‏عيفى ئالى حه‏يده‏ر[95] رو

 تاكه شاسوار خويٌناوى قوبا روٌ

گولاٌنى گولٌشه‏ن ئالى عه‏با روٌ[96]

 شأن نازك وه بىٌ كه‏فه‏ن روٌ

خه‏لٌتان له خاك ده‏شتى محنه‏ت[97] روٌ

 شايى قاسم بوه به ماته‏م و عه‏زا[98] رو

واى بوٌ زوٌرى كاره‏ساتى محنه‏ت روٌ

 قه‏د شمشالٌ عه‏ليى ئه‏كبه‏ر روٌ

قورٍگ برٍاوى شيره‏خوٌرى عه‏لى ئه‏سغه‏ر[99] روٌ

 عه‏بباس عه‏لى خاوه‏ن ئالاٌ روٌ

زه‏ينه‏ب[100] پياله‏نوش جام دلٌم روٌ

 زارى سه‏كينه[101]، نالٌه‏ى كه‏لسوم[102] روٌ

 ئاه و واوه‏يلا له ده‏شتى شوٌم روٌ

 تازه نه‏مامانى باغى حه‏يده‏ر[103] روٌ

له ژيٌر تيشه‏ى دوژمنى بىٌ بارو به‏ر روٌ

 ئه‏سيرى عتره‏تى شاى عه‏ره‏ب بوٌ

 زه‏ينه‏ب بىٌ عه‏باو چوار چيٌو[104] روٌ

 كورٍى شيرينى ساقى كه‏وسه‏ر[105] روٌ

شه‏هيدى ليٌو وشكى ده‏م خه‏نجه‏ر روٌ

 له‏ش ئه‏نجن ئه‏نجن تيرى جه‏فا روٌ

حوسه‏ين قوربانى چياى وه‏فا[106] روٌ

 له‏ش خه‏لٌتاوى خاوك و خويٌن روٌ

حه‏سه‏ن دوه‏م، واى له‏م كوشتنه‏ت روٌ

 له كارسات تا كاتى مردن روٌ

تا ده‏م به ده‏ستدانه‏وه‏ى گيان روٌ

 بگريم وه‏كو هه‏ور، بنالٌم وه‏كو نه‏يى‏

به كورتى بلٌيٌم واى به حالٌم واى‏

 كافران گرتيانه به‏ر مولكى ره‏ى[107]

برٍين ريشه‏ى دارستانى گولٌشه‏نى ئالى عه‏باى‏

 سته‏مى بىٌ برٍانه‏وه و بىٌ ئه‏ندازه‏يان كرد

كورٍى زه‏هرا وه ديلى برد

 ته‏ماشا كه ئاسمان ويٌنه‏ى كه‏مانه‏

هيٌزى كوففار حه‏يده‏ر كرده ديوانه‏

    *  *  *

    سه‏ييد ئه‏حمه‏دى نه‏قيب‏ 

  له مه‏عنادا يه‏زيدم دى وتم مه‏نفورى دنياو دين‏

له‏گه‏لٌ ئالٌى‏نه‏بى‏دا بوٌچى خه‏صمى جانى،جانى‏

    با بزانين ئه‏م كاروانه،كاروانى مه‏دداحانى بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر، كاروانى په‏يرٍوانى گه‏ميه‏يى رزگارى، كاروانى دولگه بيٌژانى كورد، ئه‏م جاره هه‏ر شاعيرو دولگه بيٌژ نيه، به‏لٌكو ئه‏م ئه‏لٌقه له زنجيره‏ى كاروانه‏كه‏مان له نه‏وه‏كانى خودى بنه‏مالٌه‏كه‏يه، جا نه‏قيب له پيٌش ئه‏وه‏ى شاعير بىٌ سه‏ييده، ئيدى با بزانين خوٌى چوٌن مه‏دحى باو باپيرانى خوٌى ئه‏كات.

    شاعير و مه‏لا، زاناو عارفى بىٌ ويٌنه‏ى سه‏رده‏مى خوٌ، يانى سه‏ييد ئه‏حمه‏دى نه‏قيب كورٍى نه‏قيبى گه‏وره‏ى شارى سليٌمانى‏يه. له سالٌى 1280ى هه‏يثى له ديٌى گله‏زه‏رده‏ى شارى سليٌمانى هاتووته دونيا، له دواى كوٌچى دوايى باوكى له ته‏مه‏نى شانزه سالٌيدا كراوه به نه‏قيبى سليٌمانى. له سالٌى 1318ى هه‏يثى چوٌته ئيسته‏مبول. له سالٌى 1327ى هه‏يثى چووته مه‏ككه بوٌ به‏جىٌ هيٌنانى فه‏ريزه‏ى حه‏ج، له‏ويٌدا وه‏فات ئه‏كات، له گوٌرٍستانى (به‏قيع) ئه‏ينيٌژن.

 سه‏رنج:

    سه‏ييد ئه‏حمه‏دى نه‏قيب، هه‏روه‏كو له شيعره‏كانى‏دا دياره پياويٌكى ئيماندار و خواپه‏رست بووه، خوٌش‏ويستنى ئيسلام به ته‏واوى هه‏ستى شاعيريى داگرتبوو، زوٌربه‏ى شيعره‏كانى له‏باره‏ى ئايينه‏وه‏يه. شيعريٌكى زوٌرى به كوردى و عاره‏بى‏و فارسى هه‏بووه، كتيٌبى ئايينى زوٌر نووسيوه، به‏لاٌم به‏داخه‏وه له شه‏رٍى جيهانيدا زوٌربه‏ى به‏رهه‏مه‏كانى سووتاوه‏و له‏ناو چوونه. له‏گه‏لٌ ئه‏ويشدا به‏رٍيٌز (صالح عبدالله چروستانى) توانيويه‏تى پاشماوه‏ى شيعره‏كانى به شيٌوه‏ى ديوانيٌكى ته‏واو ده‏ربيٌنىٌ و بيخاته ريٌزى هونه‏رمه‏ندان و ويٌژه‏وانى ئه‏ده‏بى كوردى.

    شاعير سه‏ييد ئه‏حمه‏دى نه‏قيبى گلٌه‏زه‏رده‏يى كه له سه‏ييده‏كانى به‏رزه‏نجه‏يه، به شيعره‏كانى ده‏ستى ئيٌمه‏ى والاٌ كردووه، له‏باره‏ى باسه‏كه‏مانه‏وه، به تايبه‏تى له شيعره عاره‏بى‏يه‏كانى دا. به‏لاٌم وا نيه كه باو باپيرانى خوٌى يانى ئه‏هلى به‏يتى پيٌغه‏مبه‏ر(د.خ) به زمانى كوردى به‏سه‏ر زاريدا نه‏هاتبىٌ، به‏لٌكو له چه‏ند ديٌرٍيٌكدا له‏باره‏ى حه‏زره‏تى مه‏هدى كه ئيمامى ئاخر زه‏مانه و له نه‏وه‏ى حه‏زره‏تى فاتيمه‏و ئيمامى حوسه‏ينه و هاتنى ئه‏و نيشانه‏ى ئاخر زه‏مانه‏و له فه‏رمانرٍه‏واييدا له‏به‏ر دادپه‏روه‏رى گورگ و مه‏رٍ له‏سه‏رده‏ميدا پيٌكه‏وه ئاو ئه‏خوٌنه‏وه، ئاماژه‏ى كردووه‏و ئه‏لٌىٌ:

 له بوٌ قيامه‏ت ده‏بىٌ به‏عزىٌ نيشانه‏

يه‏كيٌكيان مه‏هدى‏ى ئاخر زه‏مانه‏

 به ته‏شريفى ده‏كا ئيحيايى ئيسلام‏

ئه‏كا ته‏رويجى شه‏رعى دين و ئه‏حكام‏

 مه‏رٍو گورگ پيٌكوه جه‏معن له سه‏حرا

نه مه‏رٍ باكى له گورگ، نه ئه‏و مه‏رٍ ئه‏خوا

 زه‏مانىٌ بىٌ وه‏كو عه‏سرى سه‏عاده‏ت‏

هه‏موو مه‏شغولٌى ته‏سبيح و عيباده‏ت‏

    دواى ئه‏وه باسى وه‏سف و بيچم و شه‏مايلى حه‏زره‏تى مه‏هدى ئه‏كات، كه وه‏كو پيٌغه‏مبه‏ر وايه، له نه‏وه‏كانى ئيمامى حوسه‏ين‏و حه‏زره‏تى فاتيمه‏يه له به‏يته‏كه‏يدا به (به‏تول) ناوى بردووه‏و ئه‏لٌىٌ:

 به خولق و شكلٌى وه‏ك زاتى ره‏سوله‏

له ئه‏ولادى حوسه‏ينه هه‏م به‏توله‏

    هه‏روه‏ها له لاپه‏رٍه (91)ى ديوانه‏كه‏ى، يان خه‏ون ئه‏بينىٌ وه يان خه‏يالٌ ئه‏كات يه‏زيد كورٍى مه‏عاويه ئه‏داته به‏ر په‏لار و ئه‏لٌىٌ:

 له مه‏عنادا يه‏زيدم دى وتم مه‏نفورى دنياو دين‏

له‏گه‏لٌ ئالٌى‏نه‏بى‏دا بوٌچى خه‏صمى جانى،جانى‏

 موحيبى فه‏خرى عاله‏م ئال‏و به‏يتى چوٌن ده‏بوغزيٌنىٌ‏

وه‏ره(قل لا) بخويٌنه لاده له‏م ته‏سويلى شه‏يتانى‏

    هه‏روه‏كو له شيعره‏كه‏يدا دياره به يه‏زيدى وتوه ئه‏ى له‏به‏ر چاو كه‏وتوو (قيزلىٌ بوو)ى دونياو ئاخيره‏ت توٌ بوٌچى ئاوا دوژمنى گيانى بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏رت كرد، ئه‏ى تاوه‏نبار.

    هه‏روه‏ها له عالٌه‏مى خه‏يالٌدا روى تيٌكردووه و وتويه‏تى مه‏گه‏ر توٌنازانى خوٌشه‏ويستى (فه‏خرى عاله‏م)يانى پيٌغه‏مبه‏ر، ئال و به‏يته‏كه‏يه‏تى! ئه‏ى باشه بوٌ رقت ليٌيان بوو.

    هه‏ر له عالٌه‏مى خه‏يالٌدا به‏لٌگه‏ى ئايه‏تى قورئان (قل لا)ى بوٌ ديٌنيٌته‏وه و ئه‏لٌىٌ مه‏گه‏ر توٌ نه‏تده‏زانى ئه‏ى نه‏زانى فاسدى بىٌ فه‏رٍ.

    (قل لا) ئاماژه به ئايه‏تى (قل لا أسألكم عليه أجراً الاالمودة فى القربى)يه كه ته‏فسيرى ئه‏م ئايه‏ته تايبه‏تى بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ره.

    نه‏قيبى گلٌه‏زه‏رده‏ى هه‏ر له شيعرى كورديدا بليمه‏ت نه‏بووه، به‏لٌكو له عاره‏بيدا شيعريٌكى له مه‏دحى دوانزه ئيمام هه‏يه، زوٌر جىٌ ريٌزه، ليٌره‏دا چه‏ند ديرٍيٌكى وه‏كو نمونه بوٌ ناساندنى ئه‏م شاعيره ده‏خه‏ينه به‏رچاوى خويٌنه‏ر، ئوميٌده‏وارين به دلٌيان بىٌ:

 يا غافر الذنوب والخطية

يا كاشف الكروب والرزية

 بحق خير العالمين احمدا

محمد الفاتح ابواب الهدى‏

 قِنِى من الأعداء و الأسواء

واحفظنى يا رب من الادواء

 بحيدر علىٍّ الكرار

اِحْمِنى يا ربّ من الاشرار

 و بشهيد كربلا حسين‏

يَدفع عنىّ الله كل شينِ‏

 بجاه زين‏العابدين ارتجى‏

من ربنا غفران كل حرج‏

 و بمحمد الامام الباقر

ارجو صفاء باطنى و ظاهرى‏

 بجعفر الصادق ارجو ذالمنن‏

عصمة نفسى و اخى من الفتن‏

    *  *  * 
 

    ماموٌستا مه‏لا عه‏بدولكه‏ريمى موده‏ريس‏

  تيٌبينى: به‏داخه‏وه ژيان‏نامه‏ى ئه‏م زاته‏م ده‏ست نه‏كه‏وت، داواى ليٌبوردن له هه‏موو ئه‏كه‏م.

    مه‏لا عه‏بدولكه‏ريمى موده‏ريس هوٌنراوه‏ى ئايينى زوٌره‏و به شيٌوه‏يه‏كى ره‏وان‏و ئاسان هوٌنيويه‏تى‏يه‏وه، له قه‏سيده‏يه‏كى له ژيٌر ناوى (خه‏ليفه‏ى چواره‏م عه‏لى(س)) باسى ئيمامى عه‏لى ئه‏كات به‏م جوٌره:

 خه‏ليفه‏ى چواره‏م به قه‏درو عزه‏ت‏

حه‏زره‏تى عه‏لى آموزاى حه‏زره‏ت(ص)

 له پاش وه‏فاتى حه‏زره‏تى عوسمان‏

به‏يعه‏تيان پيٌكرد ئه‏شراف و ئه‏عيان‏

 ئه‏بوتالبه بابى ئه‏م زاته‏

دايكى فاتيمه‏ى عالى سفاته‏

 سه‏ناى ئه‏م شه‏خسه نايه‏ته ده‏فته‏ر

ئه‏و بوو فاتحى قه‏لاكه‏ى خه‏يبه‏ر

 له غه‏زاى ئوحود ئه‏و ئه‏سه‏دوللا

ساحيب سوپا بوو خاوه‏نى ئالاٌ

 ئه‏مير بوو عه‏لى به ئه‏مرى خاتم‏

بوٌ مه‏حوى بتى تايفه‏ى حاتم‏

 له‏و شه‏رٍا گيرا سفانه‏ى عه‏زرا

به ئه‏مرى حه‏زره‏ت موره‏خس كرا

 ئه‏و بوٌ فدايى بوٌ گيانى حه‏زره‏ت‏

نوست له جيٌى حه‏زره‏ت شه‏وه‏كه‏ى هجره‏ت‏

 له شأنى ئه‏وا به نه‏سى جه‏لى‏

حه‏زره‏ت فه‏رمويه (اقضاكم على)

 مه‏عناى ئه‏م قسه له حه‏ديسايه‏

من شارى علمم عه‏لى ده‏رگايه‏

 چوار سالٌ و سى مانگ حه‏يده‏رى كه‏رٍارٍ

خلافه‏تى كرد به حوسنى ره‏فتار

 له سالٌى چلا حه‏ثده‏ى ره‏مه‏زان‏

گولٌ باغى عومرى گه‏يشت به خه‏زان‏

 سه‏ر وه‏ختى سه‏حه‏ر سوبحى سعاده‏ت‏

گه‏يشته پايه‏ى به‏رزى شه‏هاده‏ت‏

 عومرى شه‏ست و سىٌ مدفه‏نى كوفه‏

ئيمرٍوٌ به شارى نه‏جه‏ف مه‏عروفه‏

    خه‏ليفه‏ى پيٌنجه‏م ئيمامى حه‏سه‏ن(س)

 خه‏ليفه‏ى پيٌنجه‏م حه‏زره‏تى حه‏سه‏ن‏

ئه‏زهه‏رى زه‏هراو ئه‏نور و ئه‏حسه‏ن‏

 تا مده‏ى شه‏ش مانگ زوٌر به شه‏رافه‏ت‏

مايه‏وه له‏سه‏ر عه‏رشى خلافه‏ت‏

 جا ده‏ستى هه‏لٌگرت اكبرالسبطين‏

له‏به‏ر ئيسلاحى به‏ينى فئيتين‏

 موده‏ى خلافه‏ت گه‏يشته سى سالٌ‏

له‏سه‏ر به‏يانى شاى ساحيب كه‏مالٌ‏

 وه‏فاتى فه‏رمو له په‏نجاى هجرى‏

عومرى چل و حه‏وت به‏قيع جىٌ قه‏برى‏

    باسى دوازده ئيمامه‏

 دوازده ئيمامان ئه‏وه‏ليان عه‏لى‏

دوهه‏ميان حه‏سه‏ن ئيمامى وه‏لى‏

 سىٌ‏هه‏م حوسيٌنه شه‏هيدى والا

مولد مه‏دينه‏و مه‏دفه‏ن كه‏ربه‏لا

 عومرى په‏نجاو حه‏وت بىٌ زيادو كه‏م‏

رازى ببىٌ ليٌى خواى ساحيب كه‏ره‏م‏

 (زين‏العابدين) مه‏ده‏نى ره‏فيع‏

عومرى په‏نجاو حه‏وت مه‏دفه‏نى به‏قيع‏

 (محمد باقر) عومرى په‏نجاو هه‏شت‏

مولد مه‏دينه‏ى به ويٌنه‏ى به‏هه‏شت‏

 مه‏دفه‏نى به‏قيع خاكى موقه‏ده‏س‏

رازى ببىٌ له‏و عه‏لامى ئه‏قده‏س‏

 (جعفرى صادق) شه‏خسى موته‏مه‏ن‏

وه‏ك بابى عومر و مولد و مدفه‏ن‏

 (موسى الكاظم) امام الهدى‏

مولد مه‏دينه‏و مدفه‏نى به‏غدا

 عومرى په‏نجاو پيٌنج راى بوارد ته‏مام‏

بو نه‏شرى دين و ئه‏حكامى ئيسلام‏

 ئيمامى هه‏شته‏م عه‏لى ره‏زايه‏

مولد مه‏دينه‏ى صاحب سه‏فايه‏

 مدفه‏نى والاى طوسى خوراسان‏

عومرى په‏نجاو پيٌنج رابورد به ئه‏حسان‏

 ئيمامى نوٌهه‏م موحه‏ممه‏د جه‏واد

عومرى بيست‏و پيٌنج بىٌ كه‏م و زياد

 مولدى طوس و مدفه‏نى به‏غدا

لاى موساى كازم امام الهدى‏

 ئيمامى ده‏هه‏م على الهادى‏

عومرى چل سالٌ بوو به بىٌ زيادى‏

 مولدى مه‏دينه‏و مدفه‏ن سامره‏

اعطاه الله كل مسره‏

 يازده‏هه‏م ناوى حه‏سه‏نى عه‏سكه‏رى‏

خاوه‏نى پايه‏و مايه‏ى سه‏روه‏رى‏

 مولد مه‏دينه‏و عومرى بيست‏و هه‏شه‏ت‏

مدفه‏ن سامره ببىٌ به به‏هه‏شت‏

 ئيمامى آخر مهدى منتظر

موحه‏ممه‏د ناوه به نه‏قلى خه‏به‏ر

 رضى عنهم الاله الوهاب‏

وعنا بهم فى يوم المآب‏

    *  *  *

    سه‏يفى قوزات‏

  ئه‏وده‏م كه هه‏ر كه‏سىٌ به كه‏سيٌكى ده‏بىٌ‏نه‏جات‏

ئيٌمه‏ين‏و ده‏س به دامه‏نى ئه‏و پيٌنج بنى عه‏با

    ناوى حه‏سه‏ن، كورٍى ميرزا قاسمى قازى‏يه، له هه‏شته‏مى بانه‏مه‏رٍ، له سالٌى 1255ى هه‏تاوى له شارى سابلاٌخ له دايك بووه. سه‏يف شاعيريٌكى نيشتمانى و زاناو مه‏لاى ئايينى بووه. له سالٌى 1323ى هه‏تاوى كوٌچى دوايى كردووه‏و له خانه‏قاى شيٌخى بورهان به خاك سپيٌردراوه.

 سه‏رنج:

    سه‏يفى قوزاتيش وه‏كو شاعيرانى كاروانه‏كه‏مان، ئيٌمه‏ى له‏و ئامانجه كه به دوايه‏وه‏يين بىٌ به‏ش نه‏كردووه، به‏و په‏رٍى شانازى‏يه‏وه به شيعره جوانه‏كانى قه‏سيده‏يه‏كى له چل به‏يت له ژيٌر ناوى ستايشى خواو پيٌغه‏مبه‏ر هوٌنيوه‏ته‏وه، ئه‏و دورٍو مه‏رجانه‏ش كه ئيٌمه‏ى سه‏رگه‏ردان كردووه به‏ناوى ئه‏ده‏بياتى كورديدا زوٌر به‏جوانى باسى ليٌوه كردووه. جا بوٌ ئه‏وه‏ى كه خويٌنه‏رانى به‏رٍيٌز زياتر ئاشنايى له‏گه‏لٌ ئه‏م شاعيره پايه به‏رزه په‏يدا بكه‏ن بيٌجگه له‏و به‏يتانه كه شاهيدى مه‏به‏ستى ئيٌمه‏ن، به‏يتيٌك له سه‏ره‏تايى قه‏سيده‏كه‏ى و به‏يتيٌك له دوايى قه‏سيده‏كه‏ى كه ناوى خوٌى تيٌدا هيٌناوه بوٌ ناساندنى ديٌنينه‏وه:

 بوٌ توٌيه هه‏ر بوٌ توٌيه، ده‏توانم بكه‏م سه‏نا

روٌژو شه‏وىٌ توٌ ديٌنى ده‏به‏ى مه‏غريب و عيشا

    به‏لاٌم شاهيدى مه‏به‏سته‏كه‏مان ئه‏م ديٌرٍانه‏يه كه فه‏رمويه‏تى:

 عه‏بدم له بوٌ سه‏حابه كه يارو ره‏فيقى توٌن‏

قوربانى ئالى به‏يتى ئيمامانى رىٌ‏نوٌما[108]

 ئه‏وده‏م كه هه‏ر كه‏سىٌ به كه‏سيٌكى ده‏بىٌ‏نه‏جات[109]

ئيٌمه‏ين‏و ده‏س به دامه‏نى ئه‏و پيٌنج بنى عه‏با[110]

    ديوانى سيف القضاة، ل‏26

    هه‏روه‏كو له‏سه‏ره‏وه وتمان به‏يتيٌكى ئاخيرى ستايشه كه ناوى خودى شاعيرى تيٌدايه، بريتى‏يه له‏م به‏يته‏ى خواره‏وه:

 ئه‏مرٍوٌ (حه‏سه‏ن) موئه‏ززينى كوردانه بانگ ئه‏دا

هه‏ستن له خه‏و وه‏خه‏به‏ر بن«حى على الصلاة»

 نويٌژ چاك تره له نوستنى حى على الفلاح‏

سوجده و روكوع لايقه هه‏ر به‏رنه به‏ر خودا

    *  *  *

    قانع‏

   يا ره‏سولٌ‏الله به حه‏ق ئال‏و به‏يتى تاهرين‏

سه‏ر كزو ئاشفته حالٌى ده‏ستى شه‏يتانم مه‏كه‏

    ناوى موحه‏ممه‏د، كورٍى شيٌخ قادر كورٍى شيٌخ سه‏عيدى دوٌلاٌشى‏يه.

    له سالٌى 1898 له ديٌى (ريشيٌن) له بنارى شاره‏زوور له دايك بووه. هه‏ر له ته‏مه‏نى منالٌيدا دايك و باوكى له ده‏ست ئه‏داو هه‏تيو ئه‏بىٌ. له‏به‏ر بىٌ كه‏سى، سه‏ييد حوسيٌن -ى چوٌرٍى له مه‏ريوان به خيٌوى ئه‏كات و ئه‏يخاته حوجره‏ى فه‏قىٌ‏يه‏تى.

    قانع به فه‏قىٌ‏يه‏تى زوٌربه‏ى شاره‏كانى كوردستان گه‏رٍاوه، قانع ده‏رسى مه‏لايه‏تى خويٌندووه و هه‏موو ئيش و كاريٌكى ئه‏نجام داوه، غه‏يرى مه‏لايه‏تى نه‏بىٌ، هه‏تا له ژيان‏نامه‏يدا هاتووه كه 12 سالٌ هه‏ر ئاشه‏وان بوه. قانع له 7ى مايسى سالٌى 1965ى - ز له‏ته‏مه‏نى 67 سالٌيدا له‏و په‏رٍى هه‏ژارى و فه‏قيرى سه‏رى ناوه‏ته‏وه، هه‏تا ئه‏لٌيٌن له دواى مردنى 300 فلسى لىٌ به‏جىٌ ماوه، ته‏رمى ئه‏م شاعيره هه‏ژاره له ديٌى له‏نگه له گوٌرٍستانى شيٌخ ئه‏وره‏حمان سه‏ر به ناوچه‏ى شليٌرى پيٌنجوين به خاك سپيٌردراوه. روحى شاد.

 موناجات‏

 يا موحه‏ممه‏د لىٌ به بارو دلٌ به بوريانم مه‏كه‏

 ئه‏ى ره‏ئيسى هه‏ردوو دنيا، ديده گريانم مه‏كه‏

 ده‏سته ئه‏ژنوٌو چاوه‏رٍيٌگه‏ى ده‏ستى يارانم مه‏كه‏

 من كه ئالى[111] توٌم، زه‏ليلى بارى عسيانم مه‏كه‏

    غه‏يرى قاپى ره‏ئفه‏تت، بوٌ كه‏س سه‏نا خوانم مه‏كه‏

 ئه‏ى شوعاعى شه‏مسو كه‏وكه‏ب، شوعله‏يى ئه‏نوارى توٌ

 زينه‏تى (جنات عدن) شبهه‏يى روخسارى توٌ

 ئه‏ى بوٌراق و تاج و ره‏فرٍه‏ف، خه‏لعه‏تى ئه‏طوارى توٌ

 ئه‏ى مه‏سيحا چاوه‏رٍيٌگه‏ى نوقته‏يى گوفتارى توٌ

    به‏ش برٍاوو بىٌ نسيبى لوتف و ئيحسانم مه‏كه‏

 ئه‏ى خولاٌمى باره‏گاهت قه‏يسرو داراو جه‏م‏

 ئه‏ى له ديوانى جه‏زادا، شافيعى جومله‏ى ئومه‏م‏

 مه‏سنه‏دى ئه‏وره‏نگى به‏زمت،كه‏وته ژوور له‏وحولقه‏لٌه‏م‏

 ئينتيزارى فه‏يزى لوتفى توٌن هه‏موو عه‏ره‏ب و عه‏جه‏م‏

    غه‏ير ئالى تاهرينت[112]، ده‏سته‏دامانم مه‏كه‏

 توٌ، كليم و ته‏كيه‏گاهت عه‏رشى ئه‏عزه‏م ميسلى توور

 قاب قه‏وسيٌنى له‏به‏يناما، به تيٌكه‏لٌ نور و نوور

 باعيسى ته‏زيينى قه‏سرو جه‏ننه‏ت و سيماى حوور

 روٌژى مه‏حشه‏ر، چوٌن به بارىٌ نه‏گبه‏ت و بيٌم بوٌ حزوور

    سا، له‏به‏ر خاتر حسيٌنت[113]، دلٌ په‏ريٌشانم مه‏كه‏

 واسيته‏ى نوتقى به‏عيرو موقته‏دايى مورسلين‏

 شاترى مه‏يدانى فه‏زلت، سه‏د وه‏كو روح‏الامين‏

 ريزه‏جوٌيى خوانى لوتفت سه‏د هه‏زاران عاكفين‏

 يا ره‏سولولٌ‏الله به حه‏قى ئالٌ‏و به‏يتى تاهرين[114]

    سه‏ر كزو ئاشفته‏ى حالٌى ده‏ستى شه‏يتانم مه‏كه‏

 مه‏خزه‏نى ئه‏سرارى غه‏يب‏و ره‏هبه‏رى ريٌگه‏ى هودا

 خاكى ريٌگه‏ت (كحل مازاغ البصر)، بوٌ ئه‏نبيا

 شارقى بورجى نبووه‏ت، شاهبازى كيبريا

 ره‏حمى خيٌرت بىٌ به (قانع)، توبا و زاتى خوا

    كوا خه‏لاٌتىٌ موسته‏حه‏قم؟ روت‏و عوريانم مه‏كه‏

    ديوانى قانع - برهان قانع، لاپه‏رٍه 194و 195

    *  *  *

     نالى‏

 گوتى تاجى عه‏ره‏ب‏و ئالى عه‏با فه‏رموويان‏

 عه‏يبه ته‏ن په‏روه‏رى و نه‏رمى و نازك به‏ده‏نى‏

    ناوى خدر كورٍى ئه‏حمه‏دى شاوه‏يسى ئالى به‏گى مكاييلييه، له گوندى (خاك و خوٌلٌ) له ده‏شتى شاره‏زور هاتووه‏ته دنياوه، له سه‏ره‏تاوه قورئانى خويٌندوه. دواى ئه‏وه فه‏قييه‏تى له زوٌربه‏ى ديٌهات و شاره‏كانى كوردستان كردووه. به‏تايبه‏تى له‏م شارانه: سنه، سابلاٌخ، قه‏ره‏داخ، هه‏لٌه‏بجه‏و سليٌمانى. له‏سه‏ر قه‏ولٌى كه‏لٌه‏پياوانى ميٌژوو وه‏كو ئه‏مين زه‏كى به‏گ، مارف خه‏زنه‏دار، كه‏مال فوئادو عه‏لائه‏ددين سه‏جادى، نالى له سالٌى 1798ى زايينى هاتووته دنياو له سالٌى 1855ى زايينى مردووه.

 سه‏رنج:

     ناليش هه‏روه‏كو شاعيرانى ديكه، شيعره‏كانى بىٌ كه‏لٌيٌن نه‏هيٌشتووه‏ته‏وه‏كه ناوى موباره‏كى ئالوبه‏يتى پيٌغه‏مبه‏ر نه‏هيٌنىٌ، بوٌيه له ديوانه‏كه‏يدا له چه‏ندين شويٌنى جياواز به باسى ناوى ئالوبه‏يتى پيٌغه‏مبه‏ر به‏يته شيعره‏كانى ته‏به‏روك كردووه، له خواى په‏روه‏ردگار ئه‏پارٍيٌينه‏وه كه له‏گه‏لٌ ئالوبه‏يت حه‏شر بكرىٌ.

    نالى شيعره‏كانى به پيٌى زه‏نجيره‏ى پيته‏كانى ئه‏لف و بىٌ داناوه، له پيتى (هىٌ) له برٍگه‏ى(18) لاپه‏رٍه (516) له‏م دوو به‏يته شيعره‏دا به‏م جوٌره ئه‏فه‏رمىٌ:

 په‏يا په‏ى هاته‏وه سه‏ر جيٌگه‏ى گه‏رمى له‏گه‏لٌ توحفه‏ى‏

 صه‏لات‏و هه‏م سه‏لام بىٌ له‏و حه‏بيبى[115]پاكى سوبحانه‏

 له‏گه‏لٌ ئال[116]و له‏گه‏لٌ صه‏حبى،خوصوصه‏ن چاريارى دين‏

    هه‏روه‏ها له هه‏مان برٍگه‏دا لاپه‏رٍه (671) به‏م جوٌره ئه‏لٌىٌ:

 گوتى تاجى عه‏ره‏ب‏و ئالى عه‏با[117] فه‏رموويان‏

 عه‏يبه ته‏ن په‏روه‏رى و نه‏رمى و نازك به‏ده‏نى‏

    هه‏روه‏ها له هه‏مان برٍگه‏دا لاپه‏رٍه (709) ئه‏لٌىٌ:

 هه‏موو وه‏قتم دوعايه: داخوكه‏ى بىٌ‏

به تيريٌكم شه‏هيدى كه‏ربه‏لا[118] كه‏ى؟! 

    وه له ئاخيرى برٍگه‏كه‏دا نالى ناوى خوٌى ديٌنىٌ و ده‏لٌىٌ:

  ده‏رى ره‏حمه‏ت كه‏وا به‏حرى موحيطى عاصيه (نالى)

تيا جان‏و ته‏ن ئوفتاده‏ى شه‏پوٌلى سه‏يلى عيصيانه‏

     *  *  *

    ئاقته‏بى‏ 

 د روٌژى قيامه‏ت كو رابم مه‏لول‏

من و ده‏ست وه دامان ئالى ره‏سول‏

    «ئاقته‏به» ئاوايى‏يه‏كى سه‏ر به‏ناوچه‏ى چنار له شارى دياربه‏كر له سه‏رووى كوردستانه.

    يه‏كىٌ له شاعيرانى ئه‏م كاروانه‏مان خوا ليٌخوٌشبوو ئاقته‏بى روحى‏يه كه ناوى شيٌخ عه‏بدورره‏حمان كورٍى شه‏مسه‏ددينى روحى‏يه و كورٍى شيٌخ حه‏سه‏ن نوانى خاليدى نه‏قشبه‏ندى‏يه، خوا له هه‏موويان رازى بىٌ.

    ئه‏م ئه‏ستيٌره‏ى كاروانه‏كه‏مان هه‏ر وه‏كوو ئه‏ستيٌره دره‏وشاوه‏كه‏ى ئه‏ده‏بى كورده‏وارى خاوه‏نى مه‏م‏و زين، شاعيرى مه‏زن ئه‏حمه‏دى خانى شيعرى به كرمانجى سه‏روو وتووه.

    روحى ئاقته‏بى له سالٌى 1270ى كوٌچى له شه‏وى هه‏ينى سيٌى ره‏بيعى يه‏كه‏م له ئاوايى ئاقته‏به چاوى به دونيا هه‏لٌهيٌناوه. باوكى له خه‏ليفه هه‏ره مه‏زنه‏كانى ته‏ريقه‏تى نه‏قشبه‏ندى‏يه.

    ئه‏م شاعيره له بنه‏مالٌه‏يه‏كى ئايينى و خاوه‏ن زانست و ته‏ريقه‏ت و ئيماندار به خواو پيٌغه‏مبه‏رپه‏روه‏رده بووه. به‏رٍاستى شاعير زانايه‏كى ته‏واو بووه، بيٌجگه له‏م كتيٌبه كه ديوانى شيعره‏كانى‏يه‏تى به ناوى (روض النعيم)ه، دوو كتيٌبى ترى هه‏يه به‏ناوى (كتاب الابوين) و (كتاب كشف الظلام فى عقايد فرق الاسلام).

    ناوبراو له به‏روارى 29ى مانگى سيٌى سالٌى 1910ى زايينى سه‏رى ناوه‏ته‏وه و روحى موباره‏كى به‏ره‏و بنكه‏ى دوايين له شه‏قه‏ى بالٌى داوه ريٌگاى به‏هه‏شتى گرتووه‏ته به‏ر.

 ژ سه‏ر جاده‏ى پاكى شه‏رعا نه‏بى‏

مه‏كه  مونحه‏ريف روحى ئاقته‏بى‏

 سه‏رنج:

     شاعيرى به‏رٍيٌزمان ئاقته‏بى روحى به شيعره جوانه‏كانى به‏شيٌك له كاروانه‏كه‏مانى به وشه هيٌژاكانى خه‏مليوه‏ته‏وه، شيعريٌكى زوٌر به‏سه‏ر بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ردا به زاراوه شيرينه‏كه‏ى هوٌنيوه‏ته‏وه له پرسه‏ى شازاده‏كانى ئيمامى حه‏سه‏ن و ئيمامى حوسه‏ين‏دا، كه به‏م جوٌره ده‏ست پىٌ ئه‏كات‏و ئه‏لٌىٌ:

 بده ساقى يا باده‏ى پرٍ ئه‏لٌه‏م[119]

 دىٌ دىٌ لدامه هلبوو هه‏زار نار[120] غه‏م‏

    كو غه‏مگين ب بم ئه‏ز ب ثىٌ جورعه‏ى‏

    قه‏طع كه‏م ب حه‏ده‏ت سه‏رى خامه‏ى‏

 وه‏كى نه‏ى بنالٌم ژ قه‏لب حه‏زين[121]

 بكيٌشم هه‏زار ده‏فعه ئاهو ئه‏نيين[122]

    قه‏له‏م گه‏رم بيتن د نه‏زم[123] كه‏له‏ك‏

    بنالن ل‏سه‏ر چه‏رخ عالى مه‏له‏ك‏

 نه‏زم كه‏م هه‏نك ماته‏م ماته‏مىٌ‏

 كو گرين كه‏م ئينس و جان هه‏مىٌ[124]

    ئه‏گه‏رچى نه مه‏قسود بو ئه‏ث كه‏لام‏

    وه‏ليكن[125] ژ من خوه‏ست به‏سطا مه‏قام[126]

 ژ بو حوب شازاده‏كانى نه‏بى[127]

 نه‏زم كه‏م ل ثر به‏نده‏كى ئه‏جنه‏بى[128]

     ژ ده‏روانى چه‏رخى كو كازين بكه‏م‏

    د عاله‏مدا مه‏رثيى‏يه[129] مازن بكه‏م‏

 چه ته‏دبير كى ناسه‏زا كر فه‏له‏ك‏

 شه‏هيد ئه‏و شاه  كه‏ربه‏لا كر فه‏له‏ك‏

    د صه‏حراى كه‏ربوبه‏لا شاه  حوسه‏ين‏

    دهه‏ن خوشك و له‏ب تشنه بوٌ شاه  حوسه‏ين[130]

 نه‏بابو نه‏دايه و نه‏قوم و برا

 دغوربه‏ت شه‏هيد بو شاهى كه‏ربه‏لا

    له صه‏درى[131] وى‏شازاده‏ى پرٍ عه‏زيز

    طه‏عن[132] كريه مه‏لعون يه‏كى رمح تيز[133]

 حوسه‏ين غونچه‏ى باغى ئال عه‏با[134]

 شه‏هيدى كر ئه‏وى له‏عنه‏تى روو سيا[135]

     ئه‏وى قوره‏توعه‏ين[136] شاه زه‏مان[137]

    ب فه‏ضلا شهاده‏ت موشه‏ره‏ف چنان‏

 د نيٌث[138] كه‏ربه‏لا چون حوسه‏ين بو شه‏هيد

 ب ارض‏و سه‏ما[139] كه‏ت فيغانه‏كى شه‏ديد[140]

    هه‏چى سه‏نگه‏كى بو ل رووى زه‏مين‏

    د به‏نده تژى خونى سورخ ئينچنين[141]

 ژ بو ماته‏م شاى ده‏شت عيراق‏

 كه‏ت ئاسمان و ئه‏رضان عه‏جه‏ب ئيحتراق[142]

    قه‏وى حه‏ققه گه‏ر چه‏رخ گه‏ردون دوون‏

    ل ئه‏رضان بريٌژت سيٌرشك دخوون‏

 فه‏له‏ك سورخ بو ئه‏ز ئوفوق تا ئوفوق‏

 عه‏لامه‏ت هه‏يه خونين شه‏فه‏ق[143]

    حوسه‏ين ئانكه ره‏يحانه‏ى جه‏ننه‏تى[144]

    شه‏هيد بو ژ ناث له‏شكرى ئومتى‏

 نه ئه‏فغان و گازى نه داد و هه‏وار

 نه فه‏رياد ره‏س بوٌ شه‏هيد كوبار[145]

    هه‏واره وه‏رن ماته‏مه بالته‏مام‏

    ژ بو مه‏رسيا شاه  بكه‏ن ئيحترام‏

 ب ماته‏م هه‏مى حوريى جه‏ننه‏تى‏

 حوسه‏ينه‏م شه‏هيد بو د ناث غوربه‏تى‏

    موحه‏رره‏م[146] دما تازه بيتن هيلال[147]

    جه‏ديده‏ن بكه‏ن ماته‏م پرٍ ده‏لال[148]

 چو عاشورا بيتن د ماه حه‏زين‏

 دكه‏ن هه‏فت طه‏به‏ق ئه‏رضو ئاسمان ئه‏نين[149]

    كو ئه‏جسام جاميد بكه‏ن گريه[150]

    ل مه حه‏قتره قه‏صد مه‏رسيه‏

 حوسه‏ينا حوسه‏ينا شاه  كه‏ربه‏لا

 ب عيشقا ته غايه‏ت ئه‏زم موبته‏لا[151]

    دلى من كه‏بابه ژ به‏ر فرقه‏تىٌ[152]

    كوتى فيكرى من شيده‏تا ضه‏ربه‏تىٌ‏

 له‏عيين سيه به‏خه‏ت موردار پيس[153]

 شه‏قى جه‏هه‏نه‏م مه‏كان خه‏بيس[154]

    ده‏ما طه‏عنه دا نيزى زه‏هردار

    شه‏هيد بو حوسه‏ينم هه‏وار هه‏وار

 دريغا حوسه‏ينم دريغا حوسه‏ين‏

 ژ بو موصطفا قوره‏ت و هه‏ردوعه‏ين[155]

     ئه‏گه‏ر مورته‏زا شاه مه‏ردان عه‏لى‏

    ل مه‏يدان بكيٌشا فغانك جه‏لى[156]

 وه يا به‏عزى ئه‏صحاب نورين جه‏مال‏

 ب هاتا فه‏رياد شاه ده‏لال‏

    چه حه‏د بوو ژ بو وى له‏عين شه‏ديد

    حوسه‏ين ئيمام ئه‏و بكه‏تن شه‏هيد

 وه‏ليكن دِ غوربه‏ت ئيمام شه‏باب[157]

 شه‏هيد بو جگه‏ر تشنه[158] بو قه‏تره‏ى ئاب[159]

    حوسه‏ينا حوسه‏ينا حوسه‏ينا حوسه‏ين‏

    كوجا فاطمه‏و مورته‏زا ئه‏ينه ئه‏ين[160]

 ئه‏ى فاطمه رووهنيا هه‏ر دوو چاث‏

 حوسه‏ينم شه‏هيد بويه بىٌ داو باث[161]

    هه‏واره ل جه‏معا صه‏حابان ته‏مام‏

    هه‏مى وه‏رنه ئيمداد[162] شاه ئيمام‏

 ئيمام بن[163] كه‏ربه‏لا غه‏ريب‏

 شه‏هيد كريه ظالم به حاله‏ك عه‏جيب[164]

    وه‏ليكن سه‏ر جومله ده‏ردو حه‏زن‏

    ب سه‏م[165] شه‏هيد بويه ئيمام حه‏سه‏ن‏

 چه ئاگر كه‏ته جه‏رگ من پرٍ شه‏يد[166]

 حوسه‏ين و حه‏سه‏ن هه‏ر دو بونه شه‏هيد

    عه‏جه‏ب قاتلى هه‏ر دو شيرين برا

    دبيژن ئه‏مين ئومه‏تا موصطفا[167]

 كه‏سىٌ كو حوسه‏ينى شه‏هيد كه‏ت حه‏زين‏

 دِگه‏ل شه حه‏سه‏ن سه‏م بده‏ت ئينچنين‏

     چ سان دى شه‏فاعه‏ت ببينت عه‏جه‏ب‏

    ژ جه‏ددى ئه‏وان شاه  فه‏خر عه‏ره‏ب‏

 نه رازيمه ئه‏ز ئه‏ى ره‏ب كردگار

 بِ قه‏تلا ئه‏ثان شاهزادىٌ كوبار

    د مرسيه وان عه‏زيزان كه‏له‏ك‏

    ژ من ئاهو ئه‏فغان دچن تا فه‏له‏ك‏

 ژ ده‏ست مه نايى بكه‏م خدمه‏تىٌ‏

 وه‏لى سه‏ر يه‏زيد دكه‏م له‏عنه‏تىٌ[168]

    ته‏حه‏مول نه‏كر قه‏لب من ئه‏ث خه‏به‏ر

    مه ماته‏م برى به‏ندكى موخته‏رصه‏ر

 خودايا ب هه‏قى به‏نى فاطمه‏

 كه به‏ر قه‏ول ئيمان كونه‏م خاتميه[169]

    ئيلاهى تو «روحى[170]» نه‏كه‏ى شه‏رمه‏سار

    كه‏رٍو لال‏و گيٌژه تو نينه مه‏دار

    شاعيرى ئيماندارو خواپه‏ره‏ست ته‏نيا شيعره‏كانى له مه‏دحى ئيمامى حه‏سه‏ن و ئيمامى حوسه‏ين رانه‏گرتووه، به‏لٌكو شيعر له شيٌوه‏ى پارٍانه‏وه بوٌ خوٌى و هه‏موو موسلٌمانه‏كان دا وتوه، ده‏ست به داويٌنى ئالى ره‏سولٌ(د.خ) و خاوه‏نانى ئه‏هلى عه‏با بووه، جا ليٌره دايه كه ئه‏لٌىٌ:

  نيگاهى ب ره‏حمه‏ت ل من كنُى ئه‏ل ئه‏مان‏

لِ سه‏ر من گران بوونه عيصيان گران‏

 دِ روٌژى قيامه‏ت كو رابم مه‏لول‏

من و ده‏ست وه دامان ئالى ره‏سول‏

 لِ دنيا و عوقبا دِ صوبح و مه‏سا

مه‏نه‏م سايل بابى ئه‏هلى ئه‏لعه‏با

 هه‏زاران صه‏لات و هه‏زاران سه‏لام‏

ل پيٌغه‏مبه‏ر و ئال و صه‏حبان ته‏مام‏

 ئيلاهى تو روحى نه‏كه‏ى شه‏رمه‏سار

كه‏رٍ و لال‏و گيٌژه توونينه مه‏دار

    ئاقته‏بى له شيعريٌكى دوور و دريٌژ باسى چوٌنيه‏تى ميعراجى پيٌغه‏مبه‏ر ئه‏كات و پيٌيا ئه‏چىٌ كه چوٌن پيٌغه‏مبه‏ر(د.خ) له‏گه‏لٌ حه‏زره‏تى جبراييل چووته ئاسمان و له ريٌگا گه‏يشتوونه‏ته تالاريٌكى رازاوه كه درگاكه‏ى قفله به هوٌى حه‏زره‏تى جبراييل كليدى بوٌ دىٌ كه (بسم الله الرحمن الرحيم)ه، له‏وىٌ چاوى به چوار رووبار ئه‏كه‏وىٌ، كه يه‏كه‏ميان له (م)، (بسم)يه، رووبارى ئاوه، دووه‏ميان له (ه)، (الله) رووبارى دوٌيه، سىٌ‏يه‏ميان له (م) الرحمن)ه، شه‏رابه، چواره‏ميان (م)، (الرحيم)ه، رووبارى هه‏نگوينه. ئه‏م بيرو باوه‏رٍه ئاماژه‏يه بوٌ ئايه‏تى قورئان كه فه‏رمويه‏تى (فيها أنهارٌ مِنْ ماءٍ غَير اسِنٍ و أنهارٌ مِنْ لَبَن لَمْ يَتَغَيَّر طَعْمُهُ و أنهارٌ مِنْ خمرٍ لَذّة لِلشَّاربين و أنهارٌ مِنْ عَسل مُصَفّى).

    دواى ئه‏وه پيٌغه‏مبه‏ر له گه‏رٍانه‏وه‏ى به به‏هه‏شتدا چاوى به دوو كوٌشكى جوان‏و رازاوه ئه‏كه‏وىٌ كه هه‏ر دووكيان له زيٌرٍن، نالٌه و گريان و ده‏نگيٌكى زوٌر ليٌيان به‏رز ئه‏بيٌته‏وه، پيٌغه‏مبه‏ر روو له حه‏زره‏تى جبراييل ئه‏كات و ئه‏لٌىٌ: له‏م دوو كوٌشكه جوانانه چ خه‏به‏ره. حه‏زره‏تى جبراييل له‏ولاٌمدا ئه‏فه‏رموىٌ، ئه‏مانه هى حه‏سه‏ن و حوسه‏ينن كه له دواى توٌ شه‏هيد ئه‏كريٌن، جيٌگايان ليٌره‏يه بوٌيه فه‏رمويه‏تى ئاقته‏بى روحى: 

 فغان و گريه ب شوبهه‏ى حه‏شر

موقيم تى ژ نيث هه‏ندىٌ هه‏ر دو قه‏سر

 سؤال كر چرا هينده تيتن گرين‏

ژ ثان قه‏صر پاك ظه‏ريفى شيرين‏

 هه‏مان جبرييلى گرين كر كه‏له‏ك‏

جه‏واب دا كه ئه‏ى شاه  ئه‏رزو فه‏له‏ك‏

 حوسه‏ين و حه‏سه‏ن دى د روٌژ حه‏شر

ب ئه‏مرىٌ خودا بينه هه‏ر دو قه‏صر

 ئه‏وان هه‏ر دو شه‏هزاده‏ى پاك ديد

ژ پاش ته موحه‏قق دبن ئه‏و شه‏هيد

 يه‏كى سه‏م قاتل يه‏كى تيغى تيز

شه‏هيد بن ب  وان شاهزادىٌ عه‏زيز

    هه‏روه‏ها چوٌنيه‏تى ژه‏هراوى كردنى ئيمامى حه‏سه‏ن‏و شه‏هيدبوونى ئيمامى حوسه‏ين له‏م دوو سىٌ به‏يته ديار ئه‏خات، ئه‏فه‏رموى:

  بِسوزى دل زه‏هر خورده‏ى حه‏سه‏ن‏

ژ ته‏ختى ئه‏ماره‏ت پيا بو عه‏له‏ن‏

 بِ هه‏قى ده‏مى (خوين) ناهه‏قى كه‏ربه‏لا

بِ له‏ب تشنه‏ى وان د كر بوو به‏لا

 بِ هه‏قى هه‏مى ئه‏هل به‏يتا ره‏سول‏

بوان طاهر پاك زاتى قه‏بول‏

    *  *  *

    مه‏ولانا خاليد[171]

     مه‏ولانا خاليد له سالٌى 1193ى كوٌچى له شارى قه‏ره‏داخ له دايك بووه. خويٌندنى سه‏ره‏تايى هه‏ر له‏و شاره ته‏واو كردووه، له ته‏مه‏نى لاويه‏تى به فه‏قىٌ‏يه‏تى چووه بوٌ سليٌمانى و لاى ماموٌستايانى پايه‏به‏رزى ئه‏و سه‏رده‏مه ده‏رسى خويٌندووه، وه له خزمه‏تى شيٌخ موحه‏ممه‏د قه‏سيمى سنه‏يى ئيجازه‏ى مه‏لايه‏تى وه‏رگرتووه، دواى مردنى ماموٌستاكه‏ى خوٌى سه‏ييد عه‏بدولكه‏ريمى به‏رزه‏نجى له سالٌى 1213ى كوٌچى، مه‏ولانا به فه‏رمانى عه‏بدورره‏حمان پاشاى بابان ده‏س ئه‏كا به ده‏رس وتنه‏وه، له هه‏موو لايه‏كه‏وه فه‏قىٌ ديٌنه خزمه‏تى و ناوبانگى ئه‏بىٌ. حه‏زره‏تى مه‏ولانا له سالٌى 1220ى كوٌچى له ريٌگاى شامه‏وه ئه‏چيٌته زياره‏تى مه‏ككه‏و مه‏دينه‏و له‏وىٌ‏وه ئه‏چيٌته هيندوستان، زياره‏تى شا عه‏بدولٌلاى ده‏هله‏وى ئه‏كات. ئيجازه‏ى ئيرشادى هه‏ر پيٌنج ته‏ريقه‏تى ئه‏داتىٌ (قادرى، سوهره‏وه‏ردى، كوبره‏وى، چه‏شتى‏و نه‏قشبه‏ندى). له سالٌى 1226ى كوٌچى ديٌته‏وه بوٌ سليٌمانى و دواى ماوه‏يه‏ك ئه‏چيٌته به‏غا بوٌ زياره‏تى باره‏گاى غه‏وسى گه‏يلانى. له‏م كاته‏دا بارودوٌخى شارى سليٌمانى له لايه‏ن بابانى‏يه‏كانه‏وه تيٌك ئه‏چىٌ، ئه‏ويش ناچار ئه‏بىٌ بچيٌته به‏غاو له‏وىٌ‏وه ئه‏چيٌته شام، هه‏ر له‏وىٌ‏وه ئه‏چيٌته زياره‏تى قودس. به‏م جوٌره ژيانى به ده‏رس وتنه‏وه‏و زياره‏تى بارگاكانى پيروٌز ده‏باته سه‏ر، تا باى ئه‏جه‏ل له شه‏وى هه‏ينى سيٌنزه‏ى مانگى زى‏لقه‏عده له سالٌى 1242ى كوٌچى به نه‏خوٌشى رشانه‏وه بوٌخچه‏ى ژيانى ئه‏پيٌچيٌته‏وه‏و بوٌ هه‏ميشه مالٌ ئاوايى له دونيا ئه‏كات، روحى شاد.

 سه‏رنج:

 سه‏رنج: حه‏زمان ئه‏كرد، كاروانى په‏رٍاوه‏كه‏مان له‏ناوى مه‏ولانا و شيعره‏كانى خالٌى نه‏بىٌ، به‏لاٌم به‏داخه‏وه شيعره‏كانى مه‏ولانا له‏م باره‏وه فارسيين و نازانم كوردى هه‏يه يان نه، چوٌنى بلٌيٌم به ده‏ستى من نه‏كه‏وتووه، ئه‏گه‏ر هه‏يه داواى لىٌ‏بوردن له ئه‏هلى قه‏لٌه‏م ئه‏كه‏م.

 سيلسيله‏ى نه‏قشبه‏ندى به شيعرى فارسى حه‏زره‏تى مه‏ولانا خاليد:

  1)خداوندا به حق اسم اعظم‏

به نور سيد اولاد آدم‏

 2)به سوز سينه صديق اكبر

به سلمان و به قاسم بار ديگر

 3)به شاه صفدر كرار حيدر

كه از نيروش واشد باب خيبر

 4)نبد فصلى به وقت كارزارش‏

ز عزرائيل و ضرب ذوالفقارش‏

 5)به آن سرو گلستان نبوت‏

به آن شمع شبستان فتوت‏

 6)حسن كز محض لطف و خيرخواهى‏

فرودآمد ز تخت پادشاهى‏

 7)به آن نوباوه باغ رسالت‏

به آن يكتاى ميدان بسالت‏

 8)حسين آن سرور جمع سعيدان‏

سپهسالار افواج شهيدان‏

 9)به آن چشم‏و چراغ اهل بينش‏

كه بر وى بد مدار آفرينش‏

 10)على ابن الحسين آن زين عباد

كه بود از غير ذات بحت آزاد

 11)به آن كان صفاو منبع نور

كه بود اندر قباب عز مستور

    كوردى:

  1)خودايه به هه‏قى ناوى گه‏وره‏ت

به نوورى سه‏ييدى كورٍانى ئاده‏م‏

 2)به سوٌزى سينه‏ى، سديقى گه‏وره‏

به سه‏لمان و به قاسم جاريٌكى تر

 3)به شاى دوژمن شكيٌن‏و هيٌرش‏به‏رى حه‏يده‏ر

كه له هيٌزى ئه‏و كرايه‏وه درگاى خه‏يبه‏ر

 4)له كاتى هيٌرش و ليٌدان له شه‏رٍدا جياوازى نه‏بووه‏

له نيٌوان ئيزرائيل و ليٌدانى زولٌفه‏قارى دا

 5)به ئه‏و دار به وزه‏ى گولٌستانى پيٌغه‏مبه‏رايه‏تيت‏

به ئه‏و موٌمه‏ى شه‏و و روناك‏كه‏ره‏وه‏ى جواميٌرى‏

 6)حه‏سه‏ن كه له‏به‏ر لوتف‏و خيٌرخوازى‏

هاته خواره‏وه له ته‏ختى پادشايى‏

 7)به‏و نوبه‏ره‏يه‏ى باغى ريساله‏ت‏

به‏و تاكه سواره‏ى مه‏يدانى ئازايه‏تى‏

 8)حوسه‏ين ئه‏و سه‏روه‏رى كورٍى خوٌشبه‏ختان‏

سه‏ركرده‏ى كوٌمه‏لٌى شه‏هيدان‏

 9)به ئه‏و چاوو چرايه‏ى خاوه‏نى بيرو هزر

كه ته‏وه‏ره‏ى گه‏رٍانى دنيا ئه‏بوو

 10)عه‏لى كورٍى حوسه‏ين كه رازاوه‏ى خواپه‏ره‏ستانه‏

كه له غه‏يرى زاتى خوا به ته‏واوى ئازاده‏

 11)به ئه‏و كانياوى خوٌشه‏ويستى‏و سه‏رچاوه‏ى نوور

كه له ناوى گومبه‏زى عزه‏ت شاراوه‏يه‏

    هه‏روه‏ها شيعريٌكى تر كه ديسان فارسى‏يه له مه‏دحى ئيمام‏ره‏زا شاى خوراسان هوٌنيويه‏ته‏وه بريتى‏يه له 35 به‏يت كه به‏يت ئه‏وه‏لٌى به‏م جوٌره‏يه:

 اين بارگاه كيست كز عرش برتر است‏

وز نور گنبدش همه عالم منور است‏

    كوردى:

     ئه‏مه باره‏گاى كىٌ‏يه كه له عه‏رش به‏رزتره‏

وا نورى گومبه‏زه‏كه‏ى هه‏موو دونياى گرتووه‏ته‏وه‏

    وه دوايين به‏يتى قه‏سيده‏كه‏ى به‏م جوٌره‏يه:

  نا أهلم و سزاى نوازش نيم ولى‏

نا أهل و أهل پيش كريمان برابر است‏

    كوردى:

    چاك نيم و شياوى نه‏وازش نيم كه‏چىٌ‏

چاك و خراپ له لاى كه‏ريمان به‏رامبه‏ره‏

    *  *  *

    وه‏فايى‏

 به‏يتى ئه‏وى چ به‏يته؟ مه‏لى پاكه! جه‏ننه‏ته‏

خاكى ئه‏وى چ خاكه؟ مه‏لى چاكه! عه‏نبه‏ره‏

    ناوى ميرزا عه‏بدورره‏حيمى كورٍى مه‏لا غه‏فورى كورٍى نه‏سرولٌلاٌيه، له سالٌى دايك بوونى گومان هه‏يه، به‏لاٌم ئه‏وه‏ى كه له زوٌربه‏ى سه‏رچاوه‏كان نووسراوه، سالٌى 1844ى زايينى‏يه‏و له شارى سابلاٌخ هاتوٌته جيهانه‏وه، دوجار زياره‏تى مالٌى خواى كردووه، بوٌ جارى سىٌ‏يه‏م هاتوٌته سليٌمانى له‏گه‏لٌ شيٌخ سه‏عيدى حه‏فيد و سه‏ييد ئه‏حمه‏دى خانه‏قاو حاجى توفيق به‏گ چوونه‏ته زياره‏تى مالٌى خوا.

    له سالٌى 1902 ى زايينى له بيابانى شامدا بوٌ هه‏ميشه سه‏ر ئه‏نيٌته‏وه. وه هه‏ر له‏وىٌ ئه‏نيٌژرىٌ، له سالٌى 1951ى زايينى ديوانى شيعره‏كانى له لايه‏نى ماموٌستا گيوى موكريانى‏يه‏وه چاپ ئه‏كرىٌ.

 سه‏رنج:

    وه‏فايى وه‏كو هه‏ندىٌ له شاعيرانى تر قه‏سيده‏ى له باره‏ى بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ره‏وه به شيٌوه‏ى سه‏ربه‏خوٌ نه‏هوٌنيوه‏ته‏وه، به‏لاٌم له‏ناو شيعره‏كانيدا هيمايان بوٌ كردووه، له قه‏سيده‏كه‏ى كه له مه‏دحى پيٌغه‏مبه‏ره به‏م جوٌره ناوى ئال‏وبه‏يت و بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر ديٌنىٌ:

 به حه‏ققى نوورى موطله‏ق،جه‏ددى ئه‏مجه‏د،شاهى له‏ولاتان‏

ئيمامى يه‏ثريب‏و قيبله‏ى مه‏لايك، ماهى به‏طحاكه‏م‏

 به حه‏ققى چار يار و ئال‏و ئه‏ولادى(نبى الله)[172]

به ئه‏نصار و موهاجير قايدانى قيبله گومراكه‏م‏

    ديوانى وه‏فايى، ل 80

    هه‏روه‏ها له مه‏دحى پيٌغه‏مبه‏ر ئه‏فه‏رموىٌ:

 ئه‏بروٌى مه‏حه‏ببه‏تى ئه‏وه ميحرابى خانه‏قا

طووره‏ى مه‏وه‏دده‏تى ئه‏وه ميعمارى مينبه‏ره‏

 كه‏عبيٌكه خانه‏دان كه هه‏موو خه‏لقى طايفه‏

قيبلييٌكه ئاستانى هه‏موو ئه‏هلى زايه‏ره‏

 به‏يتى ئه‏وى چ به‏يته؟ مه‏لى پاكه! جه‏ننه‏ته[173]

خاكى ئه‏وى چ خاكه؟ مه‏لى چاكه! عه‏نبه‏ره‏

    هه‏روه‏ها وه‏فايى له لاپه‏رٍه 164ى ديوانه‏كه‏ى ئاماژه به رووداوى دلٌته‏زيٌنى كه‏ربه‏لاى كردووه، وه مه‏زلومى‏يه‏تى خوٌى ته‏شبيه به مه‏زلوم بوونى ئيمامى حوسه‏ين له كه‏ربه‏لا كردووه، بوٌيىٌ فه‏رمويه‏تى:

 هه‏لٌى داداى له جه‏رگم خستمى قه‏صدى سه‏رى كردم‏

شه‏هيدى كه‏ربه‏لا من بووم ئه‏سيرى ده‏ستى ته‏رسايى‏

     *  *  *

    سه‏ييد ستوده‏

    كاروانچييٌكى تر له ئاوايى «كوچك چه‏رمگ» يانى به‏رده سپى له شه‏ش كيلوٌمه‏ترى باينچوى سه‏ر به شارى سنه خوٌى گه‏يانده كاروانه‏كه‏مان به‏ناوى سه‏ييد ئيبراهيم ستوده كه نه‏وه‏ى خوا لىٌ خوٌش بوو سه‏ييد سه‏عدودين ئه‏مين ساداته. له سالٌى 1305ى كوٌچى هه‏تاوى هاتوٌته دونيا و تا نووسينى ئه‏م په‏رٍاوه، كه سالٌى (1376)ى كوٌچى هه‏تاوى‏يه، زيندووه‏و خوا عومرى دريٌژ بكات. سه‏ييد ستوده پيٌشه‏ى وه‏كو هه‏موو مه‏لايانى كوردستان هه‏ر له منالٌى‏يه‏وه دىٌ و شار به دواى خويٌندنا گه‏رٍاوه، له سالٌى 1328ى كوٌچى هه‏تاوى ئيجازه‏ى مه‏لايه‏تى لاى خالٌى مه‏لا مه‏حمودى موفتى وه‏رگرت، له سالٌى 1329 چووه دانيشكه‏ده‏ى خواناسى له‏تاران، مه‏دره‏كى ليسانسى وه‏رگرتووه.

    سه‏ييد ستوده به‏رٍاستى ماموٌستاو خاوه‏نى رايه له هوٌنراوه‏ى كوردى و فارسى و به هه‏ر دوو زمانه‏كه‏ش شيعرى هه‏يه.

    ئه‏م پارچه شيعره كه شاهيدى مه‏به‏سته‏كه‏مانن به زاراوه‏ى هه‏ورامى وتويه‏تى:

  باسى فه‏زيله‏تى ئيمامى هه‏شته‏م(ره‏زا)و ئيمامانى ديكه به زاراوه‏ى هه‏ورامى‏

  جيلوه‏ى جه‏لاى نوور عيرفان و سه‏فا

ئايه‏نه‏ى بالا نه‏ماى موسته‏فا

 هه‏شته‏مين نيهال جويارى به‏هه‏شت‏

په‏ى ته‏شريف تو به‏هه‏شت بى‏به‏هه‏شت‏

 سولتان ئيقليم زوهد و قه‏ناعه‏ت‏

زيب ئه‏فزاى ئه‏وره‏نگ ته‏قوا و مه‏ناعه‏ت‏

 ديباچه‏ى كيتاب ته‏سليم و ره‏زا

ماناى ره‏زاى مه‏حز رازى به قه‏زا

 روله‏ى عيلم و حيلم حه‏وسه‏له و تاقه‏ت‏

بابوى ته‏قوا و دين پاكى و سه‏داقه‏ت‏

 ئاگاه جه عولووم سيرٍى و زاهيرى‏

قيبله‏ى پيرو مير نه‏قشى و قاديرى[174]

 توربه‏تت ويٌنه‏ى گولاٌو جه بوى گولٌ‏

بوى ئه‏حمه‏د مه‏دو نه ده‏ماخ دلٌ‏

 مه‏ولانا خاليد كورد شاره‏زوور

گلٌكوٌش جه ره‏حمه‏ت بارى بو پرٍ نوور

 جه رووى ئاگاهى و راى باخه‏به‏رى‏

پاسه‏ش  فه‏رماوان به ئينشاى ده‏رى‏

 «حاجى! په‏ى ره‏وزه‏ى ره‏زا ته‏شريف به‏ر

ئى بالاته‏ره‏ن جه حه‏ج ئه‏كبه‏ر[175]»

 يا ئيمام ره‏زا شاه خوراسان‏

قه‏سه‏مت مه‏دوو، وه‏زات سوبحان‏

 به مه‏لائيكه‏ى ئه‏علا عيليين‏

به ماناى كه‏لام رب‏العاله‏مين‏

 به شاى ئه‏نبيا ختم المرسلين‏

ساحيب ته‏شريف كاف هاو سين‏

 به عيلم و ته‏قواى شاه لافتى[176]

شايسته‏ى نوزوول سووره‏ى هل اتى[177]

 به پاكى زه‏هرا بِضعةَ الْبَتُول[178]

وه شه‏ويس خاس صدّيقه‏و ره‏سوول‏

 به سه‏خاو سه‏فاى موجته‏با حه‏سه‏ن‏

نوور دوو ديده‏ى شير بوت شكه‏ن‏

 به گيانبازى شاى شه‏هيدان حوسه‏ين‏

هه‏ساره‏ى ره‏خشاى بين‏النَّيرين‏

 به زين العباد ته‏وسيفش به حه‏ق‏

كه‏س نمه تاوو حه‏تتا فه‏ره‏زده‏ق‏

 به شكافه‏نده‏ى زه‏رره‏ى شه‏مس عيلم‏

ئيمام باقر دورر ده‏رياى حيلم‏

 به‏ئوستاى داناى عيلم ره‏ببانى‏

جه‏عفه‏ر ساديق حه‏يده‏ر سانى‏

 به ئه‏و كه‏س حيلمش مه‏شهووره‏ن نه عام‏

موسا بن جه‏عفه‏ر شاى والامه‏قام‏

 به ويت كه نوورت مه‏دره‏خشو چوون توور

مه‏ركورو خه‏ففاش نه‏وينان ئه‏ونوور

 به ته‏قواى ته‏قى و به پاكى عه‏لى‏

موراد و مورشيد موتته‏قى و وه‏لى‏

 به شاى عه‏سكه‏رى حه‏سه‏ن به‏ل ئه‏حسه‏ن‏

ئايه‏نه‏ى ئه‏نوار زات ذوالمنن‏

 به عه‏دل مه‏هدى ئيمام مه‏وعوود[179]

عجل الله عهده المسعود

 گا گا (ستوده)ى بىٌ نه‏وا يادكه‏ر

خاترش وه عيشق ئازيزان شادكه‏ر

 كيمياى لوتفت دريٌغ مه‏كه‏ر ليش‏

با روو سياهى ياران نه‏يوٌپٌيش‏

 دلش به خورشيد ميهرت ره‏وشه‏ن بو

باير ته‏بعش گول و گولشه‏ن بو[180]

    تاران جوزه‏ردانى 1353 هه‏تاوى‏

     *  *  *

     شيٌخ ره‏زاى تاله‏بانى‏

  من سونيم‏و ناوم ره‏زا، سه‏گى ئيمامى مورته‏زا

ده‏رويٌشى عه‏بدولقادرم، ريٌگام به‏ره‏و لاى مه‏ولا ئه‏رٍوا

     شاعيرو عارفى به‏ناوبانگ، شيٌخ ره‏زا كورٍى عارف عه‏بدورره‏حمانى تاله‏بانى‏يه، له سالٌى 1253ى كوٌچى له ئاوايى (قرخ) سه‏ر به شارى كه‏ركوك چاوى به دونيا هه‏لٌيٌناوه، خويٌندن و نووسين بوٌ جارى يه‏كه‏م لاى باوكى فيٌر بووه، دواى ئه‏وه چووته كه‏ركوك‏و له‏وىٌ‏وه له ته‏مه‏نى (25) سالٌيدا ئه‏چيٌته ئه‏سته‏مبول، ريٌزيٌكى زوٌر له لايه‏نى زانايان ليٌى ئه‏گيرىٌ. كاتىٌ له ئه‏سته‏مبول ئه‏گه‏رٍيٌته‏وه، هه‏والٌى مردنى باوكى پىٌ ئه‏گات، دواى ئه‏وه سه‏رگه‏ردان ئه‏بىٌ، ئه‏چيٌته لاى مامى له كوٌى‏يه. شيٌخ ره‏زا به زمانى كوردى و فارسى و توركى و عه‏ره‏بى شيعرى وتووه. گه‏رچى له‏باره‏ى مه‏به‏سته‏كه‏ى ئيٌمه‏وه شيعرى به كوردى نيه، به‏لاٌم له به‏شى فارسى ديوانه‏كه‏يدا له‏م باره‏وه ده‏ولٌه‏مه‏نده، بوٌ ئه‏وه‏ى ناوى له كاروانى ئه‏م پيره‏مه‏زنانه دا بىٌ، چه‏ند به‏يتيٌك له شيعره فارسى‏يه‏كانى به وه‏رگيٌرٍانه‏وه وه‏كو شاهيدى مه‏به‏سته‏كه‏مان هيٌناوه، ئوميده‏وارم جىٌ گله‏يى نه‏بىٌ. بوٌ وردبوونه‏وه‏ى زياتر له‏م باره‏وه ئه‏توانرىٌ ته‏ماشاى لاپه‏رٍه‏كانى (138،139،144و145) ديوانه‏كه‏ى بكرىٌ.

    ناو براو له سالٌى 1327ى كوٌچى چاوى له جيهان به‏ست و مالٌ‏ئاوايى لىٌ كرد.

    له ديوانه‏كه‏ى وا هاتووه كه ناسره‏ددين شا نامه‏يه‏ك بوٌ هه‏موو شاعيرانى فارس زمان ئه‏نووسىٌ و داواى روونكردنه‏وه‏ى ئه‏م به‏يته شيعره‏ى حافز ئه‏كات:

     بلبلى برگ گلى خوش ره‏نگ در منقار داشت‏ 

    يانى: بولبوليٌك گه‏لا گولٌيٌكى جوان ره‏نگ به ده‏نوكى‏يه‏وه بوو

     گوايا حافز مه‏به‏ستى له‏م تاكه به‏يته چى بووه!

    يه‏كىٌ له‏م شاعيرانه‏ش كه ناسره‏ددين شا نامه‏ى بوٌ ناردووه، عارفى كورد شيٌخ ره‏زايه. شى‏كردنه‏وه‏ى به‏يته شيعره‏كه له لايه‏نى شيٌخ ره‏زاوه سه‏رووى له شى‏كردنه‏وه‏ى هه‏موو شاعيرانى فارس زمانى ئه‏و سه‏رده‏مه گرتبوو و جىٌ په‏سه‏ندى ناسره‏ددين شا بوو، ئه‏ميش نيشانه‏ى زيره‏كى و چالاكى و شاره‏زايى و زانيارى شيٌخ ره‏زا بوو له علومى ئه‏و سه‏رده‏مه‏دا.

    جا قه‏سيده‏كه‏ى به فارسى‏يه، گزنگى به‏يته‏كه‏ى به‏م جوٌره ده‏ست پىٌ ئه‏كات:

    شاه والا وقت طالع روى در ادبار داشت‏

    هه‏روه‏ها دريٌژه پىٌ ئه‏دا هه‏تا ئه‏گاته به‏يته شيعره‏كه‏ى حافز كه ناسره‏ددين شا ناردويه‏تى، ئه‏لٌىٌ:

  (1)بلبلى برگ گلى شد سيصد و پنجا و شش‏

با حسين و حسن هم با على معيار داشت‏

 (2)اينچنين جارى است عادات حكيم ذوالمنن‏

بهر ترفيع همان قطب رفيع ممتحن‏

 (3)بر گروه اوليا بارد بلاها و فتن‏

برگ گل سبز است و آن دارد نشانى از حسن‏

 (4)چونكه در روز شهادت سبزى رخسار داشت‏

اين نمى‏باشد خدا ناخواسته از زين و شين‏

 (5)اين همى باشد خدا داند پى اسرار بين‏

آنچه رفت بر نسل شاه غازى بدر و حنين‏

 (6)رنگ گل سرخ است و آن دارد نشانى از حسين‏

چونكه در حين شهادت سرخى رخسار داشت‏

 وه له‏باره‏ى پرسه‏دارى شه‏هيد بوونى ئيمام حوسه‏ين به‏م جوٌره ئه‏لٌىٌ:

 (7)در ماتم آل‏على خون همچو دريا مى‏رود

تيغ است‏و بر سر مى‏زند، دست است بالا مى‏رود

 (8)از عشق آل بوالحسن اين تيغ زن‏و آن سينه‏زن‏

دادو فغان مرد و زن تا عرش اعلى مى‏رود

    ماناى شيعره‏كان به كوردى:

  (1)بولبولىٌ بوو به په‏ره گولٌيٌك سىٌ سه‏دو په‏نجاو شه‏ش[181]

له‏گه‏لٌ حوسه‏ين و له‏گه‏لٌ حه‏سه‏ن هه‏م له‏گه‏ل عه‏لى ته‏رازووه‏

 (2)به‏م جوٌره‏يه عاداتى حه‏كيمى ذوالمنن[182]

بوٌ هه‏ر پله به‏رز بوونه‏وه‏يه‏ك هه‏مان قوتبه[183] ئه‏زمون‏كه‏ر

 (3)به‏سه‏ر كوٌمه‏لٌى ئه‏وليادا ده‏بارى به‏لاٌو ئاژاوه‏

گه‏لاٌى دارى گولٌ سه‏وزه و نيشانه‏ى حه‏سه‏نى پيٌوه‏يه[184]

 (4)چونكه له روٌژى شه‏هيد بوونى روومه‏تيٌكى سه‏وزى هه‏يه‏

ئه‏مه نيه خوانه‏خواسته و نابيٌته هوٌى چاكى و خراپه‏

 (5)ئه‏مه هه‏ر ده‏بىٌ‏و خوا ئه‏زانىٌ به‏نهيٌنى‏يه‏كانى نيٌوان‏

ئه‏وه‏ى به‏سه‏ر توٌره‏مه‏ى شاى‏غازى هات له‏شه‏رٍى به‏درو حونه‏ين‏دا

 (6)ره‏نگى گولٌ سووره‏و نيشانه‏ى حوسه‏ينى پيٌوه‏يه‏

چونكه له كاتىٌ شه‏هيد بوونى دا روومه‏تيٌكى سوورى هه‏يه‏

 (7)له شينگيٌرٍى ئالى‏عه‏لى‏دا،خويٌن وه‏ك ده‏ريا ئه‏رٍوا

هه‏ر شمشيٌره‏و له‏سه‏ر[185]ئه‏درىٌ ده‏سته‏و بوٌسينگ‏كوتان به‏رو حه‏وا ئه‏رٍوا

 (8)له عه‏شقى ئالى باوكى حه‏سه‏ن‏دا ئه‏م قه‏مه له‏سه‏ر ئه‏داو ئه‏و له سينه‏ئه‏دا

هاوارى پياوو ژن تا عه‏رشى بالاٌ ئه‏رٍوا

  (9)پيراهن شمع خدا يعنى حسين و مجتبى‏

جانها همى گردد فدا سرها به يغما مى‏رود

 (10)كوتاه كن انكار را بدعت مگو اين كار را

اين سوگ آل حيدر است، اين خون نه بيجامى‏رود

     هه‏روه‏ها دريٌژه پىٌ ئه‏دا تا ئه‏گاته ئيٌره كه ئه‏لٌىٌ:

  (11)بغداد گردد لاله گون در روز عاشورا به خون‏

وز(كاظمين) آن سيل خون، تا (طاق كسرى) مى‏رود

 (12)وز طاق كسرى سرنگون ريزد به پاى (بيستون)

وز بيستون آيد برون، سوى بخارا مى‏رود

 (13)خون سياوش شد هبا، در ماتم(آل عبا)

تا دامن روز جزا، تا جيب عقبا مى‏رود

 (14)من سنيم نامم (رضا) كلب امام مرتضى‏

درويش عبدالقادرم، راهم به مولا مى‏رود

     له به‏يتيٌكدا له‏باره‏ى ده‏شتى كه‏ربه‏لاوه ئه‏لٌىٌ:

  (15)از حريم كعبه كمتر نيست دشت كربلا

صد شرف دارد بر آن وادى كه گويند ايمن است‏

     له چه‏ند به‏يتيٌكى ترا له‏باره‏ى خوٌشه‏ويستى ئيمام حوسه‏ين وا ئه‏لٌىٌ:

  (16)زهره زهرا نگين و خاتم خيرالورى‏

زور و زهر مرتضى و حيدر خيبر كن است‏

 (17)سنيم سنى و ليكن حب آل مصطفى‏

دين و آيين من و آباو اجداد من است‏

 (18)شيعه‏و سنى ندانم دوستم با هر كه او

دوست باشد، دشمنم آن را كه با او دشمن است‏

 ماناى شيعره‏كانى به كوردى:

  (9)كراسيان موٌمى خوايه يانى حوسه‏ين‏و موجته‏با[186]

گيانه‏كان هه‏موو ده‏بنه قوربانى‏و سه‏ره‏و به تالاٌن‏و به‏با ئه‏رٍوا

 (10)نكوٌلٌى ببرٍه‏وه‏و بدعه‏ت مه‏لٌىٌ به‏م كاره‏

ئه‏مه شينگيٌرٍى ئالى حه‏يده‏ره، پيٌت وانه‏بىٌ ئه‏م خويٌنه به خوٌرٍا ده‏رٍوا

 (11)به‏غدا له خويٌندا وه‏كو گولاٌلٌه‏سووره‏ى لىٌ‏دىٌ له‏روٌژى‏عاشورادا

وه له كازمه‏ينه‏وه[187] ئه‏و ليٌشاوه‏ى خويٌن تا تاقى كيسرا ئه‏رٍوا

 (12)وه له تاقى كيسراوه دائه‏چوٌرٍىٌ به‏سه‏ر بيٌستون[188]

وه له بيٌستوونه‏وه تىٌ ئه‏په‏رٍىٌ‏و به‏ره‏و بوخارا[189] ئه‏رٍوا

 (13) خويٌنى سياوش[190] هه‏لٌده‏بزركىٌ، له شينى ئالٌى عه‏بادا

هه‏تا روٌژى په‏سلاٌن و دوا روٌژى دنيا ئه‏رٍوا

 (14) من سونيم و ناوم ره‏زا، سه‏گى ئيمامى مورته‏زا

ده‏رويٌشى عه‏بدولقادرم، ريٌگام به‏ره‏و لاى مه‏ولا ئه‏رٍوا

 (15) له سنوورى كه‏عبه كه‏متر نيه ده‏شتى كه‏ربه‏لا

سه‏د به‏رامبه‏ر ئه‏و شويٌنه كه (وادى ئه‏يمه‏ن) پىٌ ئه‏لٌيٌن شه‏ره‏فى هه‏يه‏

 (16)زه‏هرا وه‏كو ئه‏ستيٌره‏ى دره‏خشان،وه دوايين پيٌغه‏مبه‏ران‏

هيٌزو زراوى مورته‏زاو حه‏يده‏رى خه‏يبه‏ر هه‏لٌكه‏نه‏

 (17) سونيم سونى، به‏لاٌم خوٌشه‏ويستى ئالى موسته‏فا

دين‏و ئايينى من و هى باوو باپيرانى منه‏

 (18) شيعه‏و سونى سه‏رم نابىٌ، دوٌستم له‏گه‏لٌ هه‏ر كه‏سيٌك‏

كه دوٌستيان بىٌ و دوژمنم له‏گه‏لٌ ئه‏وه‏ى كه له‏گه‏لٌيان دوژمنه‏

    *  *  * 

    حيلمى‏

  جه‏نگه‏لاٌن قه‏لٌه‏م جيهان بوٌمه‏للا

نمه بوٌ ته‏مام وه‏سف ئه‏هل العبا

     كاروانه‏كه‏مان كاروانچى زوٌره، ليٌره‏دا ديسانه‏وه نوٌره گه‏يشته سه‏ييديٌكى ديكه له ساداتى بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر كه سه‏ر به ناوچه‏ى به‏رزه‏نجه‏و له سه‏ييده‏كانى ئه‏و ناوچه‏يه‏يه. كاروانچيمان شاعيرى ناودار مه‏لا عه‏باس كورٍى سه‏ييد وه‏له‏ده، كه له سالٌى 1882ى زايينى له شارى كه‏ركوك له بنه‏مالٌه‏يه‏كى ئايينى له‏گه‏لٌ ئه‏م دونيايه‏دا ناسيارى په‏يدا كردووه، له سالٌى 1910ى زايينى له‏به‏ر ده‏ستى ماموٌستا ميرزا خه‏ليل مونه‏وه‏ر ده‏رسى خويٌندووه، مه‏لا عه‏باس جوتيار بووه، له سالٌى 1925ى زايينى له‏گه‏لٌ خاتوون عه‏نبه‏ر ناويٌك په‏يمانى ژن‏و ميٌردايه‏تى ئه‏به‏ستىٌ.

    شاعيرمان مه‏لا عه‏باس به‏سه‏ر زمانه‏كانى فارسى و كوردى و توركى و عه‏ره‏بى زالٌ بووه. ئه‏لٌيٌن به‏م زمانانه شيعرى وتوه.

    ئه‏م شاعيره زانايه‏كى ته‏واو و نووسه‏ريٌكى بىٌ ويٌنه‏ى سه‏رده‏مى خوٌى بووه. ئه‏م كتيٌبانه له شويٌنى به‏جىٌ ماون:

 1) قه‏نديل. 2)رزم هفت لشكر. 3)حه‏سه‏ن و حوسه‏ين. 4) روٌسته‏م و زوٌراب. 5) مه‏نيژه‏و بيژه‏ن. 6)شيرين و فه‏رهاد. 7) روٌسته‏م و جيهانگير.

    ئه‏و مه‏به‏سته‏ى كه ئيٌمه به دواييه‏وه‏ين به سايه‏ى خواوه لاى حيلمى زوٌره و ده‏ستى ئيٌمه والا كردووه و شيعره‏كانى به زاراوه‏ى هه‏ورامى‏يه.

    ئه‏م قه‏سيده‏يه له‏باره‏ى چوارده مه‏عسومه‏وه‏يه:

  ئيبتدا به نام حه‏يى خوٌش له‏قا

(خالق المخلوق دنياو مافيها)

 قه‏رار داده‏ى حووت ماهى چه‏نى گا

(حَىّ لا يموت اَبَدَ البقا)

 يا ره‏ب‏و ده‏رگات سه‏د حه‏مدو سه‏نا

موحتاجم نه‏كه‏ى وه شه‏خس ده‏نا

 به‏نده، موحيببه‏ن وه (اهل العبا)[191]

كه‏لب ئاستانه‏ى (على الاعلى)

 ئه‏رسه‏د مونكيران بده‏رام جه‏فا

مه‏دح شاى مه‏ردان نمه‏كه‏م خه‏فا

 شنه‏وده‏ى ياران وه كه‏يفو سه‏فا

مه‏دحى جه ته‏وصيف زات مسته‏فا

 مه‏علوومه‏ن جه‏لا ئه‏هل عوره‏فا

جه عيشق ره‏سول سازيان ئه‏ى دونيا

 رجاچى ئيده‏ن جه روٌژ ئه‏و دونيا

تاج لولاكش وه رووى سه‏ر نيا

 كه‏لام قه‏ديم وه خه‏لاٌت دريا

(موحه‏ممه‏د ئه‏مين) وه‏نامش نريا

 دونياتان نه رووى خاك مه‏بو روويا

ئيبتدا به‏نام عه‏لى موكويا

 نامش مونه‏ققه‏ش جه هه‏فته‏م ده‏رگا

جبرائيل باوه غولاٌم بوٌ (بالله)

 ببوٌ وه كاغه‏ز گشت ئه‏رز و سه‏ما

به‏حران مه‏ره‏ككه‏ب ببوٌ جابه‏جا

 جه‏نگه‏لاٌن قه‏لٌه‏م جيهان بوٌمه‏للا

نمه بوٌ ته‏مام وه‏سف ئه‏هل العبا

 (قُرّةُ الْعيوُن) حه‏بيب خودا

نازدار بىٌ عه‏يب فاتيمه‏ى زه‏هرا

 مادره حه‏سه‏ن و حوسه‏ين موجته‏با

ئه‏ى ياران ئيده‏ن هه‏م (خير النساء)[192]

 به‏رزه‏ن ده‏ماغم ده‏ماوه‏ن ئاسا

قلووبم وه حوب ئيشان بى ئه‏حيا

 (شباب الجنة) حه‏سه‏ن[193] خه‏لق ره‏زا

هه‏م شا حسينه‏ن خواجه‏ى دوو سه‏را

 زين‏العابدين ئه‏عما كرد بينا

موحه‏ممه‏دباقر په‏ى ده‏ردمان ده‏وا

 جعفر الصادق سه‏ردار عوقبا

عومووم ديانه‏ت وه ئه‏و مورجوا

 وه موساى كازيم گيانمان بوٌ فيدا

توتيان په‏ى چه‏شم خاك و پاى ره‏زا

 محمد التقى ذات ئالى جا

ئيد مه‏كوٌ په‏يمان فه‏ردا روى ره‏جا

 حسن العسكرى شاى عاله‏م په‏نا

په‏رى هاشميان مه بوٌ مه‏لجه‏گا

 على النقى هه‏م سوخه‏ن ره‏وا

موحيببان جه فه‏يز ئه‏و مه‏بان ئه‏حيا

 مه‏هدى‏يه‏ن ساحيب هه‏م تاج و له‏ولا

جه روٌژ باقى په‏يمان موٌ په‏نا

 جه عيشق عه‏لى گيان مه‏كه‏م فه‏نا

مه‏دحش بوانان وه بولٌه‏ند سه‏دا

 قه‏ومان يه‏زيد حه‏سرم دان نه‏ى جا

فه‏ردا جه مه‏حشه‏ر رووشان موسيا

 فيرقه‏ى... وه‏زه‏رٍ و ديبا

فيرقه‏ى... بىٌ زه‏يد و ماوا

 توٌبا دوشمنان كه‏رده‏نت نيگا

دوٌستان جه‏فاكيٌش په‏ى روٌژ عوقبا

 (اَيُّها القُريشَ لا تُعطوا اَذا)

(اِن‏شاءالَّلهُ نَحْنُ مِنْ اَهْلِ الْجَنا)

 به غه‏ير جه عه‏لى شاهد كبريا

كيٌن بكه‏روٌ ده‏ردمان ده‏وا

 يه‏ك نوقته كى بى هه‏م جه (تحت البا)

وه بىٌ نام ئه‏و سه‏ر نه‏گرد دونيا

 (انا مدينة العلم و على بابها)[194]

فه‏رموده‏ى ره‏سوول باوه‏ردى وه جا

 مه‏زره‏عه‏ى قلووب بكه‏ردى ئه‏حيا

وه حوب عه‏لى سيراب موئه‏شيا

 ئاخرش هيچه‏ن دونياى به‏قا

دين و ئيمانتان مه‏دى وه يه‏غما

 (القلب مومن)ماچان(بيت الله)[195]

ده‏رگاش مه‏پاچدى مه‏نديٌش وه ژيٌر پا

 بى حه‏دو پايان كه‏رده‏نم خه‏تا

يا شا مه‏ردان جه توٌمه‏ن عه‏تا

 مه‏ئيوس نه‏كه‏رى به‏نده‏ت بىٌ نه‏وا

وه دوازده ئيمام به‏رده‏نم په‏نا

 شا خوراسان ئه‏و موسا ره‏زا

جه‏ياران دوور كو گشت به‏لاٌو خه‏زا

 چهارده مه‏عسوم جه روٌژ جه‏زا

ده‏ستگيرمان ببوٌجه ديوان شا

 هه‏فتاد و دوته‏ن شه‏هيدان را

موقتوول بين وه‏ده‏ست يه‏زيد گومرا

 جه ده‏ست گه‏ردوون سه‏د (لاحول و لا...)

ئى نه‏فس زوٌردار من كه‏رد ته‏وه‏للا

 جه‏لام چوون خاكه‏ن ئه‏رسيم ئه‏رته‏لاٌ

ره‏حمه‏ت وه بابوم من كه‏ردوه مه‏للا

 به گوفته‏ى (عه‏باس) ده‏روون پرٍ جه‏لا

كه‏لب كه‏مته‏رين شا كه‏ربه‏لاٌ[196]

    مه‏دحى حه‏زره‏تى عه‏لى:

  ئيبتدا به‏نام پادشاى مه‏عبوود

(خالق المخلوق واجب الوجود)

 عه‏لى بى كه‏ردش هه‏م (فتح الحدود)[197]

 وه زه‏رب شمشيٌر پيٌش كه‏رده‏ن سجود

 نه‏عره‏ته پيٌكا به ويٌنه‏ى ره‏عوود

(لافتى)[198]واناش جبرائيل وه زوورد

     *  *  *

     مه‏ستووره‏

  گه‏ر له حالٌى سه‏گه‏كانى به‏ر قاپيت بپرسى‏

من وا راوه‏ستاوم و له سه‏گيٌكيش كه‏مترم‏

     هه‏ر كاروانيٌك سه‏ركاروان و هه‏ر قافله‏يه‏ك پيٌشه‏نگى هه‏يه، هه‏ر زمانيٌك زمانه‏وانيٌك و هه‏ر ئاسمانيٌك هه‏يثيٌكى هه‏يه، هه‏ر ده‏سته سه‏رده‏سته‏وه و هه‏ر نهيٌنى‏يه‏ك كليديٌكى هه‏يه، جيهان به خوٌر رووناك ئه‏بيٌته‏وه و شه‏و به مانگ، تاريكى به چرا، كاروانى هونه‏رانى ئيٌمه‏ش به پيٌشه‏نگ و سه‏رده‏سته‏و هه‏يث و چراى كاروانه‏كه‏مان كه له سه‏ده‏ى سيٌنزده‏هه‏مه‏وه تا ئيٌستا له ده‏رخشاندايه، ماه شه‏ره‏ف خاتوونى ئه‏رده‏لانى‏يه. له سالٌى 1220ى كوٌچى هه‏يثى له شارى سنه له دايك بووه. له نه‏وه‏كانى موحه‏ممه‏د و باوكى ئه‏بولحه‏سه‏ن بيٌگى له دودمانى قادرى‏يه‏كانى كوردستانه.

    مه‏ستووره خاتوون ئافره‏تيٌكى داوين پاك و عشق به ئايين و ئه‏ده‏ب بوو، ئافره‏تيٌكى خويٌنده‏وار له‏سه‏ر ده‏ميٌكا كه خويٌندن بوٌ ئافره‏تان به گوناح دائه‏نرا. ئه‏م ئافره‏ته بليمه‏ته شيعرى ئه‏وت و كتيٌبى ئه‏نووسى، زوٌربه‏ى شيعره‏كانى به فارسى و ميٌژووى كوردستان به‏ناوى (تاريخ اردلان) به فارسى نووسيوه، كتيٌبيٌكى ديكه‏ى هه‏يه به‏ناوى (عقايد و تعليمات اسلامى)و (مجمع الادباء).

    له شيعره‏كانى دا ده‏رئه‏كه‏وىٌ كه پيٌوه‏نديٌكى تايبه‏تى له‏گه‏لٌ خانه‏دانى پيٌغه‏مبه‏ر(د.خ) هه‏بووه، به‏تايبه‏تى ئارامى دلٌى (حه‏زره‏تى زه‏هرا) كه له مه‏دحى‏دا وا ئه‏لٌىٌ:

    له مه‏دحى حه‏زره‏تى فاتيمه‏ى زه‏هرا

  (1) در دل خيال توست به هر سو كه بگذرم‏

در ديده نقش توست به هر كس كه بنگرم‏

 (2) در سينه جاى گير كه جانم فدات باد

بر چشم پاى نه كه نثار رهت سرم‏

 (3) من شادمان و خوشدل از اينم كه روز و شب‏

خود در دلى و نقش وصالت برابرم‏

 (4) گويى كه در بهشتم و با حور همنشين‏

آن دم شود مثال خيالت مصورم‏

 (5) تا از عدم به عرصه گيتى قدم زدم‏

مهر تو داد چرخ به تسكين خاطرم‏

 (6) گر پرسشى ز حال سگان درت كنى‏

من ايستاده وز سگى نيز كمترم‏

 (7) خيرالنساء فاطمه خاتون عالمين‏

كش خاك پا به فرق بود تاج و افسرم‏

 (8) فخر زمين خديوه، دين بضعه رسول‏

من سالك طريق يقين، اوست رهبرم‏

 (9) مستوره تن به عالم شاهى نمى‏دهم‏

زيرا كمين كنيز بتول پيمبرم‏

    ديوان فارسى مستوره، ص 75

    ماناى شيعره‏كانى خاتون مه‏ستووره به كوردى:

 (1) له دلٌدا خه‏يالٌى توٌيه له هه‏ر كوىٌ كه تىٌ‏په‏رٍم‏

له چاوم دا ويٌنه‏ى توٌيه بوٌ هه‏ركه‏س كه برٍوانم‏

 (2) جيٌى خوٌت بكه‏وه له سينه‏م دا گيانم به قوربانت‏

پيٌت له‏سه‏ر چاوم دانىٌ وا سه‏رم له ريٌت دا داناوه‏

 (3) من شه‏و و روٌژ بوٌيه خوٌشحالٌم كه‏

توٌ له دلٌم داى، ويٌنه‏ت وا له‏به‏ر چاوم‏

 (4) ئه‏لٌيٌى له به‏هه‏شتدام و له‏گه‏لٌ حورى‏يه‏كان هاونشينم‏

ئه‏و كاته‏ى كه ويٌنه‏ى خه‏يالٌى توٌ له‏به‏ر چاوم ده‏بىٌ به راست‏

 (5) له نه‏بوونه‏وه كه پيٌم نايه سه‏ر ئه‏م خاكه‏

به خوٌش‏ويستنى توٌ ئوٌقره‏ى گرت خولى ژيانم‏

 (6) گه‏ر له حالٌى سه‏گه‏كانى به‏ر قاپيت بپرسى‏

من وا راوه‏ستاوم و له سه‏گيٌكيش كه‏مترم‏

 (7) فاتيمه توٌ خاتوونى جيهانى، توٌ خه‏يروننسايى‏

خاكى به‏ر پيٌته تاجى سه‏رم‏

 (8) شانازى زه‏وى به پادشاى ئايين،جگه‏رگوٌشه‏ى پيٌغه‏مبه‏ره‏

به‏سه‏ر ريٌگاى راستدا ئه‏رٍوٌم، چوٌن ئه‏وه ريٌبه‏رم‏

 9) مه‏ستووره، مل بوٌ پاشايه‏تى ئه‏م دنيايه‏ش دانانه‏ويٌنم‏

چونكه بچوكترين كاره‏كه‏رى (بتولى)[199] پيٌغه‏مبه‏رم‏

     له شويٌنيٌكى ديكه له مه‏دحى حه‏زره‏تى عه‏لى ئه‏لٌىٌ:

  10) على عالى اعلى امير صفدر حيدر

كه هست رهنماى يقين و رهبر دينم‏

 11) كمينه‏وار چو مستوره دل بدو بسپردم‏

هزار بنده به درگه ستاره همچو نگينم‏

    ديوانى فارسى، ص 74، به كوٌششى ئه‏حمه‏د كه‏ره‏مى‏

     هه‏روه‏ها له شويٌنيٌكى ديكه ئه‏لٌىٌ:

  12) ابروى تو يا هلال يا قوس‏

پا در كف شاه ذوالفقار است‏

 13) شاهى كه مدام جبرئيلش‏

بر درگه عام پرده داراست‏

 14) ضرغام الحق على كه وصفش‏

بيرون ز حساب و از شمار است‏

    ماناى شيعره‏كان به كوردى:

  (10) عه‏لى به‏رزه، بلٌينده، ميره، دلٌيرو ئازايه‏

كه هه‏ر ئه‏وه ريٌنموى راستى و ريٌبه‏رى ئايينم‏

 (11) مه‏ستووره له‏وه كه‏متره كه دلٌى پىٌ به‏ستووه‏

هه‏زار به‏نده له‏به‏ر ده‏رگاى ئه‏ستيٌره وه‏كو ميٌرووه‏

 (12) ئه‏بروٌى توٌ مانگى يه‏ك شه‏وه يا كه‏وانه‏

پا له مشتى پادشاو زولٌفه‏قاره‏

 (13) پادشايه‏ك كه به‏رده‏وام جبرائيلى‏

له‏به‏ر ده‏رگاى په‏رده‏داره‏

 (14) شيٌرى هه‏ق عه‏لى‏يه كه باسى‏

نه له ژمارو نه له حسابدايه‏

     *  *  *

    حه‏قيقى‏

  به دووخونچه گولٌى ره‏وزه‏ى جينانت‏

نه‏وه‏ى پيٌغه‏مبه‏رى ئاخر زه‏مانت‏

    ناوى عه‏باس كورٍى عه‏لى پاشا كورٍى برايم ئاغاى تالاٌوه، نازناوى حه‏قيقى‏يه، له ديٌى مه‏رجان له ده‏شتى حاجى حه‏سه‏ن ناوچه‏ى مه‏هاباد له سالٌى 1281ى هه‏تاوى هاتوٌته دونيا.

    باوكى خويٌنده‏وارو ئه‏هلى عيرفان بووه، دايكى ناوى زاراخاتون و نه‏خويٌنده‏وار بووه. به هوٌى ناكوٌكى هوٌزايه‏تى‏يه‏وه ئه‏چيٌته شارى سه‏قز له گوندى مه‏رخوزى له لاى مه‏لا قادرى ئيفليچ كه به داره شه‏قه ئه‏روٌيى ده‏ستيان ئه‏گرت ئه‏يان‏هيٌنا حوجره، ده‏رسى خويٌندوه، دواى خويٌندنى قورئان و ورده كتيٌبه‏كان، به هوٌى شه‏رٍى جيهانى يه‏كه‏مه‏وه ئاواره ئه‏بىٌ، له‏گه‏لٌ دايك‏و باوكى ئه‏چيٌته شارى سليٌمانى، دواى ماوه‏يه‏ك ئه‏گه‏رٍيٌته‏وه شويٌنى خوٌى تا له زستانى سالٌى 1375ى هه‏تاوى له‏ته‏مه‏نى 94 سالٌى خواحافيزى له دونياى فانى ئه‏كات.

    ماموٌستا حه‏قيقى هه‏روه‏كو شاعيرانى تر ده‏ست به داويٌنى ئه‏هل‏و به‏يت و ئالٌ بووه، له شيعره‏كانى موناجات كه له مه‏دحى پيٌغه‏مبه‏ره له لاپه‏رٍه‏ى 23ى ديوانه‏كه‏ى به‏م به‏يته ده‏ست پىٌ ئه‏كات:

  به‏ناوى خواى مه‏زن ئه‏و پادشايه‏

كه ته‏نيايه و شياوى حه‏مدو سه‏نايه‏

     به‏م جوٌره دريٌژه‏ى پىٌ ئه‏دا تا ئه‏گاته شاهيدى باسه‏كه‏مان كه ئه‏لٌىٌ:

  به حه‏ققى ئال[200]و ئه‏سحابى كيرامى‏

خوسوسه‏ن هه‏مزه‏و عه‏بباسى مامى‏

 به دووخونچه گولٌى ره‏وزه‏ى جينانت[201]

نه‏وه‏ى[202] پيٌغه‏مبه‏رى ئاخر زه‏مانت‏

 به ئيمانى ئه‏وانه‏ى خاسى ناسن‏

به چاكانى به چاكى توٌ ده‏ناسن‏

     هه‏روه‏ها له جيٌژنى ميعراجدا، له لاپه‏رٍه 36ى ديوانه‏كه‏ى ئه‏لٌىٌ كه سه‏ره‏تاى شيعره‏كه‏ى به‏م به‏يته ده‏ستى پيٌكردووه:

  ئه‏و مانگه مانگى رجب‏الله‏يه‏

مانگى ميعراجى رسول الله‏يه‏

     دريٌژه پىٌ ئه‏دا تا ئه‏گاته شاهيدى باسه‏كه‏مان كه ئه‏فه‏رموىٌ:

  يا ره‏ب به حه‏ققى حه‏بيبى[203] بارى‏

به ئال و به‏يت[204]و به چوار يارى‏

     *  *  *

     مسته‏فا به‏يگى‏

     مسته‏فا به‏يگى له شاعيرانى لاو و هاوچه‏رخى خوٌمانه له بنه‏مالٌه‏يه‏كى ئايينى و كورده‏وارى له به‏شى خوارووى كوردستان له شارى ميهران له سالٌى 1350ى هه‏تاوى له دايك بووه، خويٌندنى سه‏ره‏تايى هه‏ر له‏وىٌ ته‏واو كردووه.

    به‏يگى هه‏ر وه‏كو شاعيرانى ديكه‏ى كاروانه‏كه‏مان شاعيريٌكى به ته‏قواو خاوه‏ن ئيمانه، به هوٌى زيره‏كى‏و بليمه‏تيه‏وه به جوانى پله‏كانى خويٌندنى له پشت سه‏ر ناوه، له ته‏مه‏نى لاويدا ريٌگاى دانيشگاى گرتوٌته به‏ر، له سه‏خت‏ترين رشته واته له كوليژى (هه‏نده‏سه‏ى ميعمارى و شارسازى) له دانيشگاى (عيلم و پيٌشه‏سازى) له تاران قه‏بولٌ بووه و مه‏دره‏كى ليسانى وه‏رگرتوو، به‏م مه‏دره‏كه رانه‏وه‏ستاوه، ته‏قه‏لاٌى مه‏دره‏كى به‏رزترى كرد، وه سه‏ر كه‏وتوانه مه‏دره‏كى (فوق ليسانس - ماجيستر) وه‏رئه‏گرىٌ، به‏ناوى ئه‏ندازياريٌكى سه‏ركه‏توو و لاو ئه‏گه‏رٍيٌته‏وه بوٌ ناو قه‏ومه‏كه‏ى خوٌى بوٌ خزمه‏ت‏كردن. تا نووسينى ئه‏م كورته ژيان‏نامه‏يه ته‏مه‏نى له به‏هارى 26 سالٌ تىٌ نه‏په‏رٍيوه‏و ئيٌستاش سه‏رنووسه‏رى روٌژنامه‏ى (صبح ايلام)ه. له خواى مه‏ننان ئه‏پارٍيٌينه‏وه كه ته‏مه‏نيٌكى پرٍ به‏ره‏كه‏ت به‏م لاوه دلٌ‏گه‏رمه‏و لاوانى قه‏ومه‏كه‏مان بدات.

    ئه‏م پارچه شيعره‏ى له مه‏دحى مه‏ولا ئيمامى عه‏لى(س) به‏ناوى (يا هوو) هوٌنيوه‏ته‏وه:

    يا هوو

  شاه دو جه‏هان، ساكن ئه‏قمار عه‏لى بو

سولتان زه‏مان، خاون ئه‏عسار عه‏لى بو

 ميرى ك ده‏له‏ريا دل ئه‏شرار ژه تاوى‏

ئوموورى نه‏دى ژه‏ى جگى ئازار عه‏لى بو

 فرياره‏س ژاران، كه له مه‏تله‏و ده‏ر خه‏لكان‏

هاناى يه‏تيمان ده شه‏و تار عه‏لى بو

 شاهى ك وه ورسى[205] دخاوى[206] تا وه به‏يانى‏

ئو مال دوه‏خشى[207] وه گيياو ژار[208] عه‏لى بو

 هاته دى و كوشياوه ده‏ناو مال خوداوه‏ند

مه‏قبوولترين ئايم[209] ئه‏داوار عه‏لى بو

 مه‏ردى ك وه يه‏و هه‏لمه‏ت شيرانه ده خه‏يبه‏ر

دا ئه‏ل يه‏كه‏را قاپى و ديوار عه‏لى بو

 باوگ حه‏سه‏ن و باوگ حوسه‏ين و شوى زه‏هرا

ئنساف بده‏ن وارس ئه‏برار عه‏لى بو

 ته‏نيا كه‏سى ك، شه‏و وه‏ل ميعراج موحه‏ممه‏د

دش كرد[210] وه عه‏رش ره‏ب دادار عه‏لى بو

 نه،نه،نه خودا بو، نه به‏شه‏ر، هه‏رچى بو و نه‏و

ئه‏ووه‏ل هه عه‏لى ئاخرى يه‏كجار عه‏لى بو

 ئى ده‏مته‏قه نه كفره، نه ناحه‏ق، نه گوناسه[211]

مه‏ردى ك ژياو مرد خوداوار عه‏لى بو

 «به‏يگى» بژيى! «مه‏ردى»ك جوور تو، وه مه‏ولا

كه‏س وه‏سفى نه‏هاورد ده ئه‏شعار عه‏لى بو

     *  *  *

     سه‏ييد ئيٌرسى‏

     ئيٌرسى بيست‏و پيٌنجه‏مينى ئه‏ستيٌره‏ى ئه‏ده‏بى ئه‏م كتيٌبه‏يه، ناوى سه‏ييد مه‏لا عه‏لى ئيٌرسى‏يه سه‏ر به ناوچه‏ى بوٌتان له كوردستانى سه‏روو، له سالٌى 1945ى زايينى له  ناو بنه‏مالٌه‏يه‏كى ئايينى كه به عيلم‏و جيهاد ناوى ده‏ركردووه، سه‏ر به بنه‏مالٌه‏ى سه‏ييد مه‏لا خه‏ليلى كه‏هله چاو به دونيا هه‏لٌ‏ديٌنىٌ، گوٌرٍى باپيره گه‏وره‏ى ئيٌستاش له ناوچه‏ى بوٌتان وه‏كو مه‏رقه‏ديٌكى پيروٌز بوٌته جيٌگاى سه‏دان زياره‏تچى.

    سه‏ييد عه‏لى ئيٌرسى خاوه‏نى ديوانيٌكى ئه‏ده‏بى به نرخ به‏ناوى (عشق و هجران)ه. ئيٌرسى هه‏ر وه‏كو شاعيرانى ديكه‏ى كوردستان ديوانه‏كه‏ى له شيعرى ئايينى بىٌ به‏ش نييه، ئه‏م پارچه شيعره كه ليٌره‏دا هيٌناومانه نيشانه‏يه‏كه بوٌ ديوانه‏كه‏ى، ئوميدوارين ئه‏ميش وه‏كو شاعيرانى ديكه جىٌ ره‏زامه‏ندى ئيٌوه‏ى ئازيز بىٌ.

 سه‏رنج:

     پارچه شيعره‏كه‏ى سه‏ييد عه‏لى ئيٌرسى له‏باره‏ى رووداوى روٌژى عاشورايه به‏ناوى:

     سه‏ره‏تاى شيعره‏كه به‏م به‏يته ده‏ست پىٌ ئه‏كات:

  روژا جومعىٌ بو روايه‏ت بالتفاق‏

رادبو ئه‏و له‏شكرىٌ ئه‏هلى نفاق‏

  گازىٌ كر سه‏ييد هه‏ثاليٌن خو ته‏مام‏

جومله هه‏فتى و دو كه‏س بون ئه‏و ته‏مام‏

 چاثىٌ هه‏ميان ماچ دكر ئه‏و دگرين‏

ئه‏لوداع سه‏ييد دگوت وان كر ئه‏نين‏

 هه‏ميان هه‏ثدو حه‏لال كر، بويه‏شين‏

هه‏م دگوتان جان ببت قوربانىٌ دين‏

 هه‏م دخوه‏ستا وان ژ ره‏بولعاله‏مين‏

ئه‏و بگيژن هه‏ث د روژا ئاخرين‏

 ئه‏ث لبال سه‏ييد دبونا ئه‏و جه‏مه‏ع‏

دريا عشقىٌ دبون موم و شه‏مه‏ع‏

 هه‏م دگوتن گه‏ر هه‏بويا قورچه‏ك ئاث‏

دى لمه هونك ببا جه‏رگ و هناث‏

 خارجى هاتن موقابل بونه صه‏ف‏

لىٌ دخستن كوسه‏و نه‏قاره ده‏ف‏

 عه‏ده‏دىٌ وان هه‏شتىٌ و هه‏م سىٌ هه‏زار

جه‏وه‏لاٌن كر په‏هله‏وانان بو هه‏وار

 ته‏ث سوار بون ه‏ئو لهه‏سپان بونه ريٌز

دموقابل ئه‏هلىٌ به‏يتىٌ بونه ريٌز

 دىٌ خلاس تو ژ شه‏يطانىٌ مه‏ريد

گه‏ر بكى له‏عنه‏ت لوىٌ ئالىٌ يه‏زيد

    *  *  *

     حه‏يده‏رى‏

     ره‏حمان مسباح قازى له كتيٌبه‏كه‏ى خوٌى «سيسيله‏ى نه‏قشبه‏ندى» پارچه شيعريٌكى خوا ليٌخوٌش بوو عه‏لى به‏گ حه‏يده‏رى له‏باره‏ى زنجيره‏ى نه‏قشبه‏ندى له 95 به‏يت هيٌناوه كه سه‏ره‏تاكه‏ى به‏م جوٌره ده‏ست پىٌ ئه‏كات:

 به ئوميٌدى خوداى داناو زانا

قه‏ديم و قادر و حه‏يى و ته‏وانا

 به ته‏وفيقى خودا و شاهى له‏ولاك‏

به نه‏زمى داده‏نيٌم ئه‏م سيسيله‏ى پاك‏

     وه دوايين به‏يتى قه‏سيده‏كه به‏م جوٌره‏يه:

  ته‏واو بوو حه‏يده‏رى مه‏قسودو مه‏نزووم‏

خودا نه‏ت كا له ئه‏م قوتبانه مه‏حرووم‏

    به‏لاٌم ئه‏وه‏ى كه ئيٌمه به دواييه‏وه سه‏رگه‏ردانين ئه‏و به‏يتانه‏ن كه له‏باره‏ى ئه‏هل‏و به‏يتن، واته بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏ر، له قه‏سيده‏كه‏ى باسى زنجيره‏ى نه‏قشبه‏ندى ئه‏كات‏و ئه‏لٌىٌ:

  كه قاسم روٌيى جه‏عفر جىٌ‏نشينه‏

بزانه ئه‏و ئيمامى پيٌنجه‏مينه‏

 كه جه‏دده‏ى فاتيمه و جه‏ددى عه‏لى بىٌ‏

ده‏بىٌ نوورى جه‏لى بىٌ هه‏ر وه‏لى بىٌ‏

     *  *  *

     كوردستانى‏

    گزنگى ژيان‏نامه‏ى ئه‏م شاعيره به ته‏نيايى و بىٌ كه‏سى و غه‏ريبى و دوور له ولاٌت ده‏ست پىٌ ئه‏كات، گه‏رچى نه‏م‏ويست به‏و وشانه ده‏ست پىٌ بكه‏م، به‏لاٌم پاش پشكنين له بارودوٌخى ژيانى ئه‏م شاعيره‏و مه‏لايه مه‏زنه، بوٌم ده‏ركه‏وت به‏رٍاستى هه‏ر وايه، وه زياتر له‏وه‏ش دوو چاوى جوان و گه‏وره‏ى هه‏يه، به‏لاٌم هيچ پيٌيان نابينىٌ، كه زانيم وايه، له‏به‏ر خوٌمه‏وه وتم كه‏زافم نه‏كردووه! به كوٌلٌىٌ داخه‏وه له ته‏نيشتى دانيشتم‏و ويستم ژيان‏نامه‏ى له زمانى خوٌيه‏وه بنووسم تا جيٌى شك و گومان نه‏بىٌ.

    وتم: ماموٌستا گيان ئاماده‏ى له‏باره‏ى ژيان‏و بارودوٌخى خوٌته‏وه بوٌمان بدوىٌ‏ى؟ هه‏ناسه‏يه‏كى هه‏لٌكيٌشاو وتى: چيتان پىٌ راگه‏ينم، شوكر بوٌ خوا تا ئيٌستا ژياوين، خوا كه‏ريمه بوٌ له‏مه‏و لاش.

    وتم : باشه ماموٌستا بوٌ ته‏نيا و بيٌكه‏س له‏م ته‏مه‏نه‏دا؟

 وتى: براگيان پيره‏ژنيٌكم هه‏بوو چه‏ند سالٌ پيٌش عه‏مرى خواى كرد، هيچ منالٌيٌكم لىٌ نه‏بوو، نه‏خوٌش بوو، ئيتر ژنم نه‏هيٌناوه، بوٌ خوٌم هه‏ر خه‏ريكى كتيٌب خويٌندنه‏وه‏و كتيٌب نووسين بووم و تا ئيٌستا كتيٌبى (مراتب على ابن ابى‏طالب)م نووسيوه‏و بلاٌوم كردوٌته‏وه. هه‏روه‏ها (چل پله‏ى گه‏وهه‏ر له پايه‏ى حه‏يده‏ر)و (ريٌگاى راست و كه‏شتى نه‏جات)، هه‏موويان به شيٌوه‏ى شيعرن.

    وتم: ماموٌستا ناوت چى‏يه‏و خه‏لٌكى كويٌى و نازناوت چيه، كه‏ى له‏دايك بووى؟

    وتى: ناوم به ژماره‏ى ئه‏بجه‏د دووسه‏دو په‏نجا و نوٌيه، واته (ابراهيم، برايم)، باوكم عه‏بدولٌلاٌيه و كورٍى عه‏زيزه، نه‏ژادم كورده‏و عه‏شيره‏تم خوٌشناوه، مه‏ولودم زيٌوه، گونديٌكه به‏ناوه. له سالٌى 1939ى زايينى له دايك بووم، ده‏رسى فه‏قيايه‏تيم له گونده‏كانى زيٌوه‏و شارى هه‏وليٌر و سليٌمانى خويٌندووه.

    تا نووسينى ئه‏م كتيٌبه، واته سالٌى 1997ى زايينى ماموٌستا مه‏لا برايم زيندووه‏و خوا ته‏مه‏نى دريٌژ بكات.

    له‏سه‏ر زمانى خوٌيه‏وه ئه‏لٌيٌن: چوٌن له غوربه‏ت بووم و دوور له ولاٌت و به كورد ناوم ده‏رچوو بوو،  نازناوى كوردستانيم بوٌ خوٌ هه‏لٌبژارد.

    ماموٌستا مه‏لا برايم كوردستانى به‏رٍاستى مه‏لايه‏كى زيره‏ك و ورياو خاوه‏ن عيلم و به ته‏قوايه.

    پاش خويٌندنه‏وه‏ى كتيٌبه‏كانى بوٌمان ده‏ركه‏وت ئه‏و دورٍو مه‏رجانه‏ى كه ئيٌمه به دوايه‏وه سه‏رگه‏ردانين لاى ماموٌستا كوردستانى خوٌى شاردوٌته‏وه.

    باسه‏كه‏ى ئيٌمه بابه‏تيٌكى تايبه‏تى‏يه، واته ده‏رهيٌنانى ئه‏و شيعرانه كه له مه‏دحى بنه‏مالٌه‏ى پيٌغه‏مبه‏رن، خوٌشبه‏ختانه زوٌربه‏ى شيعره‏كانى ماموٌستا له‏م باره‏يه‏وه‏ن. ئه‏م چه‏ند ديٌره شيعره‏ش كه له‏باره‏ى دوانزه ئيمامه‏وه‏يه به شاهيدى باسه‏كه‏مان هيٌناوه.

  له كتيٌبى خوٌمان ده‏ليل ره‏وشه‏نه‏

كه ئالى ره‏سول ئه‏م چوار پاكه‏نه‏

 هه‏ر كه‏سيش وه‏ك وان ئه‏هلى ته‏قوابىٌ‏

به‏لاٌم له زه‏هراى به‏تول په‏يدا بىٌ‏

 يا له ئه‏ولادى حه‏سه‏ن و حوسه‏ين‏

هه‏ر وه‏كو عه‏لى زه‏ينولعابدين‏

 يا وه‏ك موحه‏ممه‏د باقر العلوم‏

يا وه‏ك جه‏عفه‏ر و موساى مه‏زلٌوم‏

 يا وه‏كو سىٌ‏يه‏م عه‏لى روتبه‏دار

ئيمام ره‏زايه هه‏شته‏مين تاج‏دار

 يا وه‏كو سىٌ‏يه‏م موحه‏ممه‏د ناوبىٌ‏

كه له ئه‏وسافى گه‏وره ته‏واو بىٌ‏

 واته نوٌهه‏مين ئيمامى وه‏لى‏

موحه‏ممه‏د جه‏واد روٌلٌه‏ى شا عه‏لى‏

 يا وه‏كو چواره‏م گه‏وره له دونيا

هينده گه‏وره بىٌ و له ئاده‏م په‏يدا

 واته ئيمامى ده‏هه‏م به حيساب‏

عه‏لى نه‏قى‏يه‏و قه‏ت نابىٌ موغتاب‏

 يا وه‏كو دووه‏م له دنياى فانى‏

حه‏سه‏نى ناو بىٌ و نه‏يبىٌ نوقسانى‏

 يازده‏هه‏م ئيمام له عيتره‏ى نه‏بى‏

مه‏شهوره به ئيمامى حه‏سه‏ن عه‏سكه‏رى‏

 يا وه‏ك چواره‏مين موحه‏ممه‏د ناو بىٌ‏

له ئاده‏ميزاد مه‏عسوم و پاك بىٌ‏

 الله‏اكبر هه‏ر چه‏ند گه‏وره‏يه‏

دونيا له ئاخر ژير حوكمى ويه‏

 چه‏كى ئه‏توٌمى و ئه‏سله‏حه‏ى زه‏مان‏

پاك له نيٌو ده‏باو نايان بىٌ ئه‏مان‏

 واته بزانه ئه‏م زاته كىٌ‏يه‏

حوججه‏تى غائيب مه‏شهور مه‏هدى‏يه‏

 ئيمامى دوازده موحه‏ممه‏د مه‏هدى‏

يه‏قينه كورٍى حه‏سه‏ن عه‏سكه‏رى‏

 به‏لٌگه روٌشه‏نه بيٌشك و گومانه‏

كه مه‏هدى و عيساش وه‏ك خدر وانه‏

    به‏رٍيٌز ماموٌستا مه‏لا برايم كوردستانى ئه‏م جوٌره شيعرانه‏ى يه‏كجار زوٌره، له كتيٌبى (مراتب على بن ابى‏طالب) دا، زوٌربه‏ى ئه‏و ئايه‏تانه كه له‏باره‏ى ئيمامى عه‏لى دابه‏زيوه‏ن، ماناكانيان به كوردى و به شيٌوه‏ى شيعر ده‏رهيٌناوه، بوٌ ويٌنه ئايه‏تى (33)ى سوورٍه‏تى ئه‏حزاب كه ئه‏فه‏رموىٌ (... انما يريدالله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً) ماناكه‏ى به‏م شيٌوه به شيعر داناوه كه ئه‏لٌىٌ:

  خودا شاهيده كه عه‏لى پاكه‏

هه‏رگيز بىٌ ئه‏مرى خوا و ره‏سول ناكه‏

 هه‏روا فاتيمه له‏گه‏لٌ حه‏سه‏نان‏

پاك و مه‏عسومن شاهيده قورئان‏

 حه‏ديسى كيسا تايبه‏ته بوٌ پيٌنجان‏

نه‏بى و عه‏لى‏و فاتيمه‏و حه‏سه‏نان‏

 بوٌ گه‏وره‏يى وان ئه‏و ئايه‏ته هات‏

جگه له‏وانه خوا قه‏بول ناكات‏

     *  *  *

  نمونه‏يه‏ك له فه‏تحى قه‏لاٌى خه‏يبه‏ر به ده‏ستى ئيمامى حه‏يده‏ر:

  پيٌغه‏مبه‏ر فه‏رمووى ئه‏سحابه‏ى گوزين‏

ئيٌوه له‏م كاره مه‏بن دلٌ غه‏مگين‏

 ئه‏وه ئيراده‏ى په‏روه‏ردگاره‏

ئه‏م فه‏تحه به ده‏ست شيٌرى جه‏بباره‏

 ئه‏م فه‏تحه به ده‏ست شيٌرى جه‏بباره‏

پيروٌزى و زه‏فه‏ر به ده‏ست حه‏يده‏ره‏

 بىٌ شك و شوبهه له مه‏يدانى قين‏

سبه‏ى به ئيزنى (رب العالمين)

 به چه‏ند سه‏عاتىٌ له مه‏دينه شار

ئه‏گاته ئيٌره ساحيٌب ذوالفقار

 ئيٌوه بزانن چل قه‏لاى خه‏يبه‏ر

موسه‏خخه‏ر ئه‏بىٌ به تيٌغى حه‏يده‏ر[212]

 حه‏زره‏ت بانگى كرد فه‏رمووى يا عه‏لى‏

ئه‏س سپه‏سالاٌر سولٌتان و وه‏لى‏

 ئه‏ى شاهى مه‏ردان ئه‏ى شيٌرى يه‏زدان‏

ئه‏ى (اسدالله) زه‏نه‏نده‏ى مه‏يدان‏

 ئه‏ى دولٌدولٌ سوار ساحيٌب ذوالفقار

ئه‏رىٌ ئاموٌزام قاتلى كوففار

 له‏به‏ركه زرىٌ زوو وه‏ره بوٌ شه‏رٍ

ئازانه وه‏ره بوٌ جه‏نگى خه‏يبه‏ر

 ئه‏سحابه هه‏موو ئه‏كه‏ن ئينتزار

به گورجى وه‏ره حه‏يده‏رى كه‏رٍارٍ

 عه‏جه‏له وه‏ره مه‏گره به‏هانه‏

با ليٌمان نه‏ده‏ن جووله‏كه تانه‏

 وه‏عده‏ى كوٌمه‏كه يا ئينتزاره‏

ئه‏ى عه‏لى جيٌگاى توٌ نادياره‏

 سوارى دولٌدولٌ به وه‏ره دره‏نگه‏

هه‏موو ئه‏سحابه زوٌر دلٌيان ته‏نگه‏

 خوٌت ته‏رتيب بده وه‏كوو پوورى سام‏

به چل ده دقيٌقه توٌ وه‏ره بوٌ لام‏

 ده‏روازه‏ى خه‏يبه‏ر ئالٌتوٌنى قالٌه‏

پيٌنج سه‏د مه‏ن له‏گه‏لٌ حه‏وتسه‏د مسقالٌه‏

 به قووه‏ى په‏نجه به زوٌرى بازوو

ريشه‏كه‏نى كه ده‏رى بيٌنه زوو

 حه‏زره‏تى عه‏لى جا فه‏رمووى له‏به‏يك‏

ئه‏ى فه‏خرى عاله‏م ئه‏ى (روحى لَدَيْك)

 حازربوون له‏وىٌ حه‏سه‏ن و حوسه‏ين‏

سه‏رسام‏مان له‏مه گوم بوو لايان زه‏ين‏

 چوونه خزمه‏تى فاتيمه‏ى زه‏هرا

عه‏رزيان كرد، وتيان دايه گيان به خوا

 سه‏رسامين بوٌچى حه‏زره‏تى حه‏يده‏ر

له‏ببه‏يكى فه‏رموو وه‏كوو شيٌرى نه‏رٍ

 فاتيمه وه‏ختىٌ ئه‏مه‏ى بيست هه‏لٌسا

چوو بوٌ لاى حه‏يده‏ر شيٌرى كبريا

 فه‏رمووى ئاموٌزاى ره‏سولى ئه‏كره‏م‏

نادرى ده‏وران عه‏ره‏ب و عه‏جه‏م‏

 بوٌچى فه‏رمووته له‏ببه‏يك، يه‏ك دووجار

جه‏وابم بده پىٌ شيٌرى كردگار

 حه‏يده‏ر جا فه‏رمووى فاتيمه‏ى زه‏هرا

خاتوونى جه‏ننه‏ت كچى مسته‏فا

 حه‏زره‏ت له خه‏يبه‏ر بانگى كرد حه‏يده‏ر

وه‏ره بوٌ ئيمداد سپاى دين‏په‏روه‏ر

 پوٌشى به به‏ريا به‏رگى قرمزى‏

خويٌندى ئايه‏تى (سبحان الذى)

 چهل روٌژه منيش له‏به‏ر ژانى چاو

قه‏رارم نيه زوٌر بووم ته‏نگه تاو

 هه‏رچه‏ند ئازارم له حه‏د چووه‏ته ده‏ر

عه‏لاجم نيه ئه‏چم بوٌ سه‏فه‏ر

 كه ئه‏مه‏ى فه‏رموو حه‏يده‏ر به زه‏هرا

ديسان هاته گوىٌ سه‏داى مسته‏فا

 فه‏رمووى ئه‏ى حه‏يده‏ر ئازاكه خيٌرا

وه‏ره بوٌ جه‏نگى جووله‏كه‏ى گومرٍا

 هه‏ر ئيٌستا سوار به زوو بكه فريام‏

سوارى دولٌدولٌى داناى زوبان فام‏

 له پاش نيوه‏رٍوٌ لازمه ده‏رحالٌ‏

بگه‏يت ئيٌره وه‏ك ته‏يرى تيژ بالٌ‏

 حه‏يده‏رى كه‏رٍارٍ به قارو به قين‏

فه‏رمووى به قه‏نبه‏ر دولٌدولٌى كرد زين‏

     *  *  *

  سه‏رچاوه‏كان:

    سوود له‏م سه‏رچاوانه‏ى خواره‏وه بوٌ ئاماده‏كردنى ئه‏م كتيٌبه وه‏رگيراوه:

 1- قورئانى كه‏ريم بوٌ ده‏رخستنى ئايه‏ته‏كان.

 2- كنزالعمال بوٌ ده‏رخستنى سه‏نه‏دى فه‏رموده‏كان.

 3- صحيحى ترمذى.

 4- سيلسيله‏ى نه‏قشبه‏ندى، نووسين ره‏حمان ميسباح قازى.

 5- ديوانى قانع - برهان قانع.

 6- شمس‏الدين برهانى، نووسينى ئه‏بوبه‏كر خوانجه.

 7- ديوانى حه‏قيقى، انتشارات صلاح الدين ايوبى چاپ دوم، 1367.

 8- ديوانى وه‏فايى، محمد على قرداغى، انتشارات صلاح الدين ايوبى، چاپ دوم 1368.

 9- ديوانى نالى، مه‏لا عه‏بدولكه‏ريمى موده‏ريس، انتشارات صلاح الدين ايوبى.

 10- بارانى ره‏حمه‏ت مه‏لا عه‏بدولكه‏ريمى موده‏ريس، چاپخانه‏ى الشمال، كركوك، عراق 1958ى زايينى.

 11- فه‏تحى قه‏لاٌى خه‏يبه‏ر اصلى - چاپخانه‏ى (ترقى) كركوك، 1955ى زايينى.

 12- رساله‏ت عشق - سوٌران سنه‏يى، انتشارات صلاح الدين ايوبى، 1370.

 13- العقيده المرضية ، مولوى.

 14- گوٌثارى ئاويٌنه ژماره‏كانى (4،6،7،32و33).

 15- ديوانى سه‏يف القضات.

 16- ديوانى حه‏مدى، شه‏رحى مه‏لا عه‏بدولكه‏ريمى موده‏ريس.

 17- پيٌش‏بينى‏يه‏كانى عيل به‏گى جاف، صديٌق بوره‏كه‏اى.

 18- ديوانى ئاقته‏بى، چاپى خه‏تى، توركيه.

 19- ديوانى بيٌخود.

 20 ديوانى مه‏ستوره، فارسى‏

 21- ديوانى شيٌخ‏ره‏زا.

 22- ديوانى حيلمى.

 23- مراتب على ابن ابى‏طالب، مه‏لا برايم كوردستانى.

 24- چل پله‏ى گه‏وهه‏ر له پايه‏ى حه‏يده‏ر، مه‏لا برايم كوردستانى.

 25- ديوانى عشق و هجران، سه‏ييد عه‏لى ئيٌرسى.

     *  *  *

     سه‏رچاوه‏كان‏

  تيٌبينى:

     له‏م سه‏رچاوانه‏دا ئه‏م پيتانه بوٌ كورت‏كردنه‏وه به‏م مانايانه به‏كار هيٌنراوه:

 ج = جزء = به‏رگ‏

 ط = طبعة = چاپ‏

 ح = حديث = فه‏رمووده‏

    ئايه‏تى ته‏تهير:

 «انما يُريدُالله لِيُذهبَ عَنْكُم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً)

    سورة الاحزاب آية: 33

    له‏باره‏ى ئه‏م پيٌنج نه‏فه‏ره‏وه دابه‏زيوه: محمد و على و فاطمة والحسن والحسين(س).

 له‏م سه‏رچاوانه‏دا هاتووه:

 صحيح مسلم كتاب فضائل الصحابة باب فضائل اهل بيت النبى ح 2/368/ط عيسى الحلبى و ج 15/94/ ط ميسر، شه‏رحى النووى.

 صحيح الترمذى ج 5/30 ح 3258 و ب 5/328 ح 3875 ط دارالفكر و ج 2/209 و 308و 319 ط بولاق و ج 13/200ط آخر، مسند احمد بن حنبل ج 1/330 ط الميمنية بمصر و ج 5/25 ط دارالمعارف بمصر بسند صحيح، المستدرك على الصحيحين للحاكم ج 3/133و 146و 147و 158و ج 2/416، تلخيص المستدرك للذهبى مطبوع بذيل المستدرك عين الصفحات، المعجم الصغير للطبرانى ج 1/65و 135، شواهد التنزيل للحاكم الحسكانى الحنفى ج 2/11-92 حديث 637و 638و 639و 640و 641و 644و 648و 649و 650و 651و 652و 653و 656و 657و 658و 659و 660و 661و 663و 664و 665و 666و 667و 668و 671و 672و 673و 675و 678و 680و 681و 686و 689و 690و 691و 694و 707و 710و 713و 714و 717و 718و 729و 740و 751و 754و 755و 756و 757و 758و 759و 760و 761و 762و 764و 765و 767و 768و 769و 770و 774 ط ا بيروت، خصائص اميرالمؤمنين للنسائى الشافعى، ص 4 ط التقم العلمية بمصرو ص 8ط بيروت و ص 49 ط الحيدرية، ترجمة الامام على ن ابى‏طالب من تاريخ دمشق لا بن عساكر الشافعى ج 1/185 ح 250و 272و 320و 321و 322، كفاية الطالب للكنجى الشافعى ص 54و 372و 374و 375و قد صححه و 376 ط الحيدرية و ص 13و 227و 230 و صححه و 231و 232 ط الغرى، مسند احمد ج 3/295و 285 و ج 4 ص 107 و ج 6/292 و 296و 298و 304و 306 ط الميمنية بمصر، اسدالغابة فى معرفة الصحابة لا بن الاثير الشافعى، ج 2/12و 20و ج 3/413و ج 5/521و 589، ذخائير العقبى للطبرى الشافعى ص 21و 23 و 24،اسباب النزول للواحدى ث 203، ط الحلبى بمصر، المناقب للخ وارزمى الحنفى ص 23 و 224،تفسير الطبرى ج 22/6، 7و 8و ط الحلبى بمصر، الدرالمنثور للسيوطى ج 5/198 و 199،احكام القرآن للجصاص ج 5/230 ط عبدالرحمن محمد و ص 443 ط القاهرة، مناقب على بن ابى طالب لابن المغازل الشافعى ص 301 ح 345و 348و 349و 350و 351و مصابيح السنة للبغوى الشافعى ج 2/278 ط محمد على صبيح و ج 2/204 ط الخشاب، مشكاة المصابيح للعمرى ج 3/254، الكشاف للزمخشرى ج 1/193 ط مصطفى محمد و ج 1/369 ط بيروت، تذكرة الخواص للسبط بن الجوزى الحنفى ص 233، مطالب السؤول لابن طلحة الشافعى ج 1/19 و 20 ط دارالكتب فى النجف و ص 8 ط طهرن احكام القران لابن عربى ج 2/ 166ط مصر و ج 3 / 1526 ط آخر بمصر، تفسير القرطبى ج 14 ص 182 ط 1 بالقاهرة، تفسير ابن كثير ج 3/483 و 484و 485 ط 2 بمصر، الفصول المهمة لا بن اصباغ المالكى ص 8، التسهيل لعلوم التنزيل للكلبى ج 3/137، التفسير المنير لمعالم التنزيل للجاوى ج 2/183، الاصابة لابن حجر الشافعى ج 2/502 و ج 4/367 ط مصطفى محمد و ج 2/509 و ج 4/378 ط السعادة بمصر، الاتقان فى علوم القرآن للسيوطى ج 4/240 ط مطبعة المشهد الحسينى بمصر و ج 2/200 ط آخر، الصواعف المحرقة لابن حجر الشافعى ص 85و 137 ط الميمنية بمصر و ص 141و 227 ط المحمدية بمصر، منتخب كنزل العمال بهامش مسند احمد بن حنبل ج 5/96، السيرة النبوية لزين دحلان بهامش السيرة الحلبية ج 3/329و 330 ط المطبعة البهية بمصر و ج 3/365 ط محمد على صبيح بمصر، اسعاف الراغبين للصبان بهامش نور الابصار ص 104و 105و 106 ط السعيدية و ص 97و 98 ط العثمانية و ث 105 ط مصطفى محمد بمصر، فتح القدير للشوكانى ج 4/279، نورالابصار للشبلنجى ص 102 ط السعيدية و ص 101 ط العثمانية بمصر و ص 112 ط مصطفى محمد،احقاق الحق للتسترى ج 2/502 - 547، فضائل الخمسة ج 1/224 - 243، الاستيعاب لابن عبدالبر بهامش الاصابة ج 3/37 ط السعادة و ج 3/37 ط مصطفى محمد، ينابيع المودة للقندوزى الحنفى ص 107و 108و 228و 229و 230و 244و 260و 294 ط اسلامبول و ص 121و 125 و 126و 135و 196و 229 و 269 و 271 و 272 و 352 و 353 ط الحيدرية، العقد الفريد لابن عبد ربه المالكى ج 4/311 ط لجنة التأليف و النشر بمصر و ج 2/294 ط دارالطباعة العامرة بمصر و ج 2/275 ط آخر، فتح البيان لصديق حسن خان ج 7/363 و 364 و 365، الرياض النضرة لمحب الدين الطبرى الشافعى ج 2/248 ط 2، فرائد السمطين للحموينى الشافعى ج 1/316 ح 250  وج 2/9 ج 356 و 362 و 364، عبقات الانوار قسم حديث الثقلين ج 1/285.

    ئه‏هل‏و به‏يت تايبه‏ته به «على و فاطمة و الحسن و الحسين(س)»

 پيٌغه‏مبه‏ر(د.خ) فه‏رمويه‏تى: ئه‏مانه په‏نجه‏ى دريٌژ كردووه بوٌ : «على و فاطمة و الحسن و الحسين(س)»

    «اللهُمَّ هؤلاء اهل بيتى، فَأذهب عنهُم الرجس و طهر هم تطهيراً»

 له‏م سه‏رچاوانه د هاتووه:

 صحيح الترمذى ج 5/31 ح 3258و ص 328 ح 3875و ص 361 ح 3963، شواهد التنزيل للحسكانى الحنفى ج 1/124 ح 172و ج 2/16 ح: 647و 648و 649و 654و 650و 656و 657و 658و 659و 670و 672و 673و 675و 682و 683و 684و 686و 689و 691و 692و 693و 718و 719و 720و 721و 722و 724و 725و 726و 731و 733و 734و 737و 738و 739و 740و 741و 743و 754و 758و 759و 760و 761و 765و 768 ط بيروت، صحيح مسلم كتاب الفضائل باب فضائل على بن ابى‏طالب ج 15/476 ط مصر بشرح النووى و ج 2/360 ط عيسى الحلبى و ج 2/119 ط محمد على صبيح بمصر، مناقب على بن ابى‏طالب لابن المغازلى الشافعى ص 302 ح 346 و 347و 348و 349و 350 خصائص أمير المؤمنين للنسائى ص 4 و 16 مطبعة التقدم العلميه بالقاهره و ص 46 و 63 ط الحيدرية و ص 8و 15 ط بيروت، المستدرك على الصحيحين للحاكم ج 2 ص 150و 152و 416 و ج 3 ص 108 و 146 و 147و 150 و 158، تخليص المستدرك للذهبى مطبوع بذيل المستدرك نفس الصفحات.

    تفسيرى الطبرى ج 22/6 و 7 و 8 السيرة النبوية لزين دحلان مطبوع بهامش السيرة الحلبية ج 3/330 ط البهية بمصر و ج 3/365 ط محمد على صبيح بمصر، ذخائر العقبى لمحب الدين الطبرى الشافعى ص 23 و 24، تفسير ابن كثير ج 3 ص 483 و 484، مجمع الزوائد ج 7/91 و ج 9/167 و 169، مشكاة المصابيح للعمرى ج 3 ص 254، مسند احمد بن حنبل ج 1/185 و ج 3/259 و 285و ج 6/298 ط الميمنية بمصر، اسدالغاية لابن الاثير ج 2/12 و ج 3/413 و ج 4/26 و 29 و ج 5/66 و 174 و 521 و 589، منتخب كنزالعمال بهامش مسند احمد ج 5/53، التاريخ الكبير للبخارى ج 1 ق 2 ص 69 تحت رقم 1719 و 2174 ط سنة 1382 ه ، نظم در السمطين للزرندى الحنفى ص 133 و 238 و 239، معالم التنزيل للبغوى الشافعى مطبوع بهامش تفسير الخازن ج 5/213، الصواعق المحرقة لابن حجر ص 119 و 141 و 142 و 143 و 227 ط المحمدية و ص 72 و 85 و 87 و 137 ط الميمنية بمصر، تفسير الخازن ج 5/213، مرآة الجنان لليافعى ج 1/109، اسباب النزول للواحدى ص 203، الاصابة لابن حجر العسقلانى ج 2/503 و ج 4/367 ط مصطفى محمد و ج 2/509 و ج 4/378 ط السعادة، الاتحاف للشبراوى الشافعى ص 5، الاستيعاب لابن عبدالبر بهامش الاصابة ج 3/37 ط السعادة، كفاية الطالب للكنجى الشافعى ص 54 و 142 و 144 و 242 ط الحيدرية و ص 55 و 56 و117 ط الغرى، الفصول المهمة لابن الصباغ المالى ص 8، تذكرة الخواص للسبط بن الجوزى الحنفى ص 233 ط الحيدرية و ص 244 ط الغرى، مصابيح السنة للبغوى الشافعى ج 2/278 ط محمد على صبيح و ج 2/204 ط الخيرية بمصر، المعجم الصغير للطبرانى ج 1/65، تفسير الفخر الرازى ج 2/700،اسعاف الراغبين للصبان الشافعى بهامش نورالابصار ص 97 ط العثمانية و ص 104 ط السعيدية بمصر، منتخب كنزالعمال بهامش مسند احمد ج 5/96، ترجمة الامام على بن ابى‏طالب من تاريخ دمشق لابن عساكر الشافعى ج 1/21 ح 30 و ص 184 ح 249 و 271و 272و 273 و 274، ينابيع المودة للقندوزى الحنفى ص 107 و 108 و 194 و 228 و 229و 230 و 244و 281 و 294 ط اسلامبول و ص 125 و 126 و 135 و 229 و 269 و 270 و 271 و 272 و 291 و 337 و 352 و 353 ط الحيدرية، تاريخ الخلفاء للسيوطى ص 169، احقاق الحق للتسترى ج 9/2 - 69 ، الكلمة الغرء فى تفضيل الزهراء للامام شرف الدين ص 203 - 217 طبع ملحقاً مع الفصول المهمة ط النعمان، الدر المنثور للسيوطى ج 5/198 و 199، فتح القدير للشوكانى ج 4/279، فتح البيان لصديق حسن خان ج 7/364 و 365، المناقب للخوارزمى الحنفى ص 60، مقتل الحسين للخوارزمى الحنفى ج 1/75، مطالب السؤول لابن طلحة الشافعى ج 1/19 و 20 ط النجف، السيرة الحلية لعلى برهان الدين الحلبى الشافعى ج 3/212 ط البهية بمصر و ج 3 ص 240 ط محمد على صبيح بمصر، الرياض النضرة لمحب الدين الطبرى الشافعى ج 2 ص 248 ط 2، فرائد السمطين ج 1/316ه  250 و ص 368 ح 296 و ج 2/14 ح 360.

    به برٍيارى (ام سلمه) خيٌزانى پيٌغه‏مبه‏ر ئه‏هل و به‏يت: «على و فاطمة و الحسن و الحسين(ع)»

 له‏م سه‏رچاوانه دا هاتووه:

 صحيح الترمذى ج 5/31 ح‏3258 و ص 328 ح 3875 و ص 361 ح 3963، شواهد التنزيل للحسكانى الحنفى ج 2/24 حديث: 659 و 706 و 707 و 708 و 709و 710 و 713 و 714 و 717 و 720 و 722 و 724 و 725 و 726 و 729 و 731 و 737  و738و 740 و 747 و 748 و 752و 753 و 755و 757 و 758و 759 و 760 و 761و 764و 765و 768 مناقب على بن ابى‏طالب لابن المغازلى الشافعى ص 303 ح 347 و 349، الفصول المهمة لابن ابى‏طالب المالكى ص 8، تفسير ابن كثير ج 3/484 و 485 ، السيرة النبوية لزين دحلان بهامش السيرة الحلبية ج 3/330 ط البهية بمصر ج 3/365 ط محمد على صبيح، نظم درالسمطين‏للزرندى الحنفى‏ص 238،  ذخائير العقبى للطبرى الشافعى ص 21و 22، تفسير الطبرى ج 22/7 و 8، ينابيع المودة القندوزى الحنفى ج 3 ص 107 و 228 و 230 و 294 ط اسلامبول و ص 125 و 269 و 270 و 352 ط الحيدية، كفاية الطالب للكنجى الشافعى ص 372 ط الحيدرية و 227 و 228 ط الغرى، الدرالمنثور للسيوطى ج 5/198، فتح القدير للشوكانى ج 4/279، فتح البيان لصديق حسن خان،ج 3064، مطالب السؤول لابن طلحة الشافعى ج 1/9/1 ط النجف، الرياض النضرة لمحب الدين الطبرى الشافعى ج 2/248 ط 2.

    له‏سه‏ر زمانى عائيشه خيٌزانى پيٌغه‏مبه‏ر، ئه‏هل و به‏يت ئه‏مانه‏ن: «على و فاطمة و الحسن و الحسين(س)»

 صحيح مسلم كتاب الفضائل باب فضائل اهل‏البيت ج 2/368 ط عيسى الحلبى بمصر و ج 15/194 ط مصر بشرح النووى، شواهد التنزيل للحسكانى الحنفى ج 2/33 حديث: 676و 677و 678و 679 و 680 و 681 و (682 و 683 و 684 و فى هذه الاحاديث الثلاثة اعترفت ان الاية لا تشملها) المستدرك للحاكم ج 3/147 و صححه، تخليص المستدرك للذهبى بذيل المستدرك، كفاية الطالب للكنجى الشافعى ص 54و 373 و 374 ط الحيدرية و ص 13 و 229 و 230 و صححه ط الغرى، نظم دررالسمطين للزرندى الحنفى ص 133، احقاق‏الحق للتسترى ج 9/10، الدرالمنشور للسيوطى ج 5/198 - 199، فتح القدير للشوكانى ج 4/279، فتح البيان لصديق حسن خان ج 7/365، ذخائر العقبى للطبرى الشافعى ص 24.

    له دواى دابه‏زينى ئايه‏تى ته‏تهير، پيٌغه‏مبه‏ر(د.خ) بوٌ ماوه‏ى شه‏ش مانگ ئه‏يفه‏رموو: «الصلاة يا اهل البيت»

 له‏م سه‏رچاوانه‏دا هاتووه:

 صحيح الترمذى ج 5/31 ح 3259، شواهد التنزيل للحسكانى الحنفى ج 2/11 فه‏رموده‏ى: 637 و 638 و 639 و 640 و644 695 و 696و 773، الدرالمنثور للسيوطى ج 5/199، تفسير الطبرى ج 22/6، مجمع الزوائد للهيثمى الشافعى ج 9/168، اسدالغاية لابن الاثير الشافعى ج 5/521، انساب الاشراف للبلاذرى ج 2/104 ح‏38، الفصول المهمة لابن الصباغ المالكى ص 8، تفسير ابن كثير ج 3/483 و 484، اسمتدرك للحاكم ج‏3/158 و صححه، تخليص المستدرك للذهبى مطبوع بذيل المستدرك، ينابيع المودة للقندوزى الحنفى ص 193 و 230 ط اسلامبول و ص 229 و 26 ط الحيدرية، مسند احمد بن حنبل ج 3/259 و 285 ط الميمنية بمصر، منتخب كنز العمال بهامش مسند احمد ج 5/96، فتح البيان لصديق حسن خان ج‏7/365 ط العاصمة بالقاهرة و ج 7/277 ط بولاق بمصر، مطالب السؤول لابن طلحة الشافعى ج 1/19.

    ئايه‏تى خوٌشويستن (آية المودة)

    «قل لا أسألكم عليه أجراً الا المودة فى القربى»(سورةالشورى آية: 23)

    ئه‏م ئايه‏ته له‏باره‏ى : «على و فاطمة و الحسن و الحسين(س)»ه كه له‏م سه‏رچاوانه دا هاتووه:

 شواهد التنزيل للحاكم الحسكانى الحنفى ج 2/130 حديث: 822 و 823و 824 و 825 و 826 و 827 و 832 و 33 و 834 و 838، مناقب على بن ابى‏طالب لابن المغازلى الشافعى ص 307 ح 352، ذخائر العقبى للطبرى الشافعى ص 25 و 138، الصواعق المحرقة لابن حجر الشافعى ص 101 و 135 و 136 ط الميمنية بمصر و ص 168 و 225 ط المحمدية بمصر، مطالب السؤول لابن طلحة الشافعى ص 8 ط طهران و ج 1/21 ط النجف، كفاية الطالب للكنجى الشافعى ص 91 و 93 و 313 ط الحيدرية و ص 31 و 32 و 175 و 178 ط الغرى، الفصول المهمة لابن الصباغ المالكى ص 11، مقتل الحسين للخوارزمى الحنفى ج 1 و 57، تفسير الطبرى ج‏25/25 ط 2 مصطفى الحلبى بمصر و ج 25 ص 14 و 15 ط الميمنية بمصر، المستدرك للحاكم ج 3/172، الاتحاف للشبراوى الشافعى ص 5و 13، احياءالميت للسيوطى الشافعى بهامش الاتحاف ص 110، نظم دررالسمطين للزرندى الحنفى ص 24، نورالابصار للشبلنجى ص 102 ط السعيدية و ص 106 ط العثمانية بمصر، تلخيص المستدرك للذهبى مطبوع بذيل المستدرك ج 3/172، تفسيرالكشاف للزمخشرى ج 3/402 ط مصطفى محمد و ج 4/220 ط بيروت، تفسير الفخرالرازى ج 27/66/ ط عبدالرحمن محمد بمصر و ج 4/405 - 406، تفسيرالبيضاوى ج 4/123 ط مصطفى محمد بمصر و ج 5/53 افست بيروت على ط دارالكتب العربية بمصر و ص 642 ط العثمانية، تفسير ابن كثير ج 4/112، مجمع الزوائد ج 7/103 و ج 9/168، فتح البيان فى مقاصد القرآن لصديق حسن خان ج 8/372، تفسير القرطبى ج 16/22، فتح القدير للشوكانى ج 4/537 ط 2 و ج 4/22 ط 1 بمصر، الدر المنشور للسيوطى ج 6/7، ينابيع المودة للقندوزى الحنفى ص 106 و 194 و 261 ط اسلامبول و ص 123و 229 و 311ط الحيدرية و ج 1/105 و ج‏2/19 و 85 ط العرفان بصيدا، تفسير النسفى ج 4/105، حليةالاولياء ج 3/201، الغدير للامينى ج 2/306 - 311 ،احقاق الحق للتسترى ج‏3/2 - 22 و ج 9/92 - 101 ط 1 بطهران، فضائل الخمسة ج 1 ص 259، فرائد السمطين ج 1/20 ج 2/13 ح 359، عبقات الانوار قسم حديث الثقلين ج 1/285.

    *  *  *

     دامه‏زراوه‏ى ئيمامى عه‏لى (س)، دامه‏زراوه‏يه‏كى ئيسلامى‏يه، بايه‏خ ئه‏دا به بيرو باورٍى ئيسلامى، به‏م بوٌنه‏وه هه‏ر په‏رٍاو بلاٌوكراوه‏يه‏ك له‏سه‏ر رىٌ‏و ره‏سمى بيٌت، چاپ‏و بلاٌوى ئه‏كاته‏وه، وه‏كو كتيٌبى بيرو باورٍ، ئه‏حكامى شه‏ريعه‏ت، ژيانى پيٌغه‏مبه‏ر(د.خ)، ئيمامه‏كان‏و يارانى پيٌغه‏مبه‏ر، ئه‏م دامه‏زراوه‏يه خوٌراكى فه‏رهه‏نگى به زياتر له بيست زمانى زيندوى دونيا وه يه‏كىٌ له‏وانه زمانى كوردى‏يه له ئاسته كانى جياوازدا بلاٌو ئه‏كاته‏وه.

    ئه‏گه‏ر بابه‏ته‏كانى ليٌكوٌلٌينه‏وه‏و نووسين هى نووسه‏ره‏كانى به‏ناو بانگى كوٌمه‏لٌگاى ئيسلامى بيٌت، له پيٌشه‏وه دائه‏نرىٌ.

    سه‏ركه‏وتن هه‏ر به ده‏ست خوايه‏